Bổ sung chức năng xây dựng kịch bản kinh tế vĩ mô cho cơ quan thống kê trung ương

Thực hiện yêu cầu sắp xếp bộ máy hành chính, hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ của cơ quan thống kê trong điều kiện mới, Chính phủ đã xây dựng dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thống kê để trình Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 10 theo quy trình rút gọn.

Trình bày tại phiên họp của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội sáng 9/10, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết dự thảo tập trung điều chỉnh các quy định về phân cấp, bộ máy, tổ chức thống kê, hệ thống chỉ tiêu, chế độ báo cáo và cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia, nhằm phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp, yêu cầu chuyển đổi số và tiến trình hội nhập quốc tế.

Tại dự thảo, cụm từ “cấp huyện” được thay thế bằng “cấp xã” hoặc “cấp cơ sở” trong nhiều điều khoản. Cùng với đó, cụm từ “Bộ Kế hoạch và Đầu tư” được thay thế bằng “Bộ Tài chính” trong các quy định liên quan đến cơ quan thống kê trung ương và tổ chức thống kê nhà nước, phản ánh việc chuyển chức năng quản lý thống kê sang Bộ Tài chính. Để phù hợp với Luật Thanh tra năm 2025, dự thảo thay thế Điều 8 “Thanh tra chuyên ngành thống kê” bằng “Kiểm tra chuyên ngành thống kê”.

Về thẩm quyền, dự thảo Luật sửa đổi thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ cho Bộ trưởng Bộ Tài chính trong việc quyết định tiến hành tổng điều tra thống kê quốc gia và phân quyền cho Bộ trưởng, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao quyết định các cuộc điều tra được phân công trong Chương trình điều tra thống kê quốc gia.

Một nội dung mới đáng chú ý khác là cơ quan thống kê trung ương được bổ sung chức năng dự báo, xây dựng các kịch bản kinh tế vĩ mô ngắn hạn, trung hạn, dài hạn, đồng thời thực hiện vai trò trung tâm kết nối, tích hợp và quản lý thống nhất cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia.

Cho ý kiến về dự thảo Luật, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đánh giá cao việc sửa đổi luật Thống kê nhằm đảm bảo yêu cầu phục vụ cho chính quyền hai cấp. Bên cạnh đó, Chủ tịch Quốc hội nêu rõ ba yêu cầu chính đối với việc sửa đổi Luật Thống kê là: giảm gánh nặng báo cáo hành chính, bảo mật dữ liệu và tích hợp công nghệ.

Theo Chủ tịch Quốc hội, cần tăng cường khai thác dữ liệu hành chính để giảm gánh nặng báo cáo, tiến tới đạt mục tiêu 50% dữ liệu thống kê được khai thác từ nguồn hành chính vào năm 2030. Đồng thời, nâng cao tính kịp thời và chính xác của các chỉ tiêu thống kê, hỗ trợ phân tích dự báo kinh tế vĩ mô.

Danh mục chỉ tiêu thống kê quốc gia phải được cập nhất phù hợp với kinh tế xanh, kinh tế số, phục vụ cho hoạch định chính sách vĩ mô và chuẩn bị cho Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 14. Với những mục tiêu quan trọng như vậy, “Luật Thống kê sửa đổi không chỉ là văn bản pháp lý mà còn là công cụ mạnh mẽ hỗ trợ phát triển bền vững”, Chủ tịch Quốc hội nêu rõ.

Cùng khẳng định vai trò quan trọng của số liệu thống kê, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương chỉ ra, nếu số liệu sai sẽ dẫn đến chủ trương và quyết sách, chiến lược sai, không đúng thực tiễn. Do đó, việc sửa đổi luật là cần thiết để đảm bảo số liệu có độ tin cậy cao nhất.

Phát biểu giải trình tại phiên họp, Bộ trưởng Bộ Tài chính khẳng định cơ quan soạn thảo sẽ tiếp tục nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của cơ quan thẩm tra cũng như các ý kiến tại phiên họp.

Làm rõ thêm một số nội dung, Bộ trưởng cho biết Luật Thống kê hiện hành đã quy định về hệ thống chỉ tiêu thống kê cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã (Điều 22), nhưng chưa có quy định về hệ thống thông tin thống kê cấp xã và chế độ báo cáo thống kê cấp xã. Trong bối cảnh sáp nhập vừa qua, quy mô cấp xã hiện nay đã lớn hơn rất nhiều. Yêu cầu thông tin thống kê kinh tế - xã hội phục vụ quản lý, điều hành trên địa bàn cấp xã là cấp bách, cần thiết.

Việc bổ sung quy định về hệ thống thông tin thống kê cấp xã và chế độ báo cáo thống kê cấp xã không làm tăng khối lượng công việc của UBND cấp xã đang thực hiện. Lý do là việc quản lý, vận hành hệ thống thông tin và chế độ báo cáo thống kê cấp xã được giao cho cơ quan thống kê cơ sở thực hiện. Hiện tại, một cơ quan thống kê cơ sở quản lý trung bình 7 xã. Mô hình cơ quan thống kê cơ sở hiện nay tương tự như mô hình của Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân khu vực hoặc Hải quan khu vực. Việc phân chia theo khu vực giúp giảm đầu mối và nhân sự, nhưng vẫn đảm bảo chất lượng thông tin.

Một số ý kiến đặt vấn đề về tính chính xác của số liệu, nhất là trong điều tra dân số, thống kê du lịch nội địa. Theo Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng, chênh lệch số liệu chắc chắn sẽ xảy ra khi chúng ta chưa có 100% cơ sở dữ liệu số, vì có những chênh lệch vượt khỏi tầm kiểm soát. Đây là lý do chúng ta phải thực hiện tổng điều tra dân số. Số liệu liên quan đến dân số hiện tại không thể chính xác 100%, dù là của cơ quan công an hay cơ quan thống kê.

Có nhiều nguyên nhân khiến dữ liệu thống kê có chênh lệch, chẳng hạn như hiện tượng di dân, hay phương pháp thống kê thủ công…

Đáng mừng là tới đây, với chiến lược về chuyển đổi số, ngành Thống kê sẽ được hỗ trợ nhiều và số liệu sẽ có tính chính xác cao hơn nhiều. Hiện Bộ Tài chính đang quyết liệt chỉ đạo Cục Thống kê xây dựng hệ thống phần mềm cập nhật tốt nhất, nhằm khai thác tối đa các dữ liệu có thể tổng hợp được. Dù vậy, sẽ vẫn có những nội dung bắt buộc phải thống kê trực tiếp, ví dụ như giá cả hàng hóa ở các chợ, Bộ trưởng cho hay.