Chiến lược thu hút nhân tài: Nhìn từ đãi ngộ 'vượt khung' cho tổng công trình sư

Tại một hội thảo quốc tế về quản trị nguồn nhân lực chiến lược trong phát triển ngành công nghiệp bán dẫn tổ chức vào cuối tháng 6, TS. Đỗ Tiến Thịnh, Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) đã kể một câu chuyện thật khiến nhiều người suy nghĩ:

“Có vài người tôi quen, sang làm Tổng giám đốc công ty công nghệ tại Việt Nam. Nhưng khi nhìn chỉ số không khí ở Hà Nội tím nhiều quá, họ nằng nặc xin nghỉ việc để sang nơi khác”.

Từ câu chuyện thực tế đến chiến lược quốc gia

“Họ có những yêu cầu rất khác nhau, và cần một hệ sinh thái rất khác”, ông Thịnh nói.

Đại diện NIC cũng nhắc đến bài học của San Francisco (Hoa Kỳ), nơi từng là “thánh địa” của giới công nghệ nhưng đã chứng kiến làn sóng nhân tài rời đi, không phải vì lương thấp mà vì chất lượng môi trường sống đi xuống, tội phạm đường phố gia tăng.

“Phải có quy hoạch thêm về không gian để cho nhân tài về. Hiện nay nhân tài cần không phải mỗi câu chuyện về lương”, ông Thịnh kết luận.

Thông điệp của ông Thịnh đã rõ ràng: thu hút nhân tài là một bài toán tổng thể về môi trường, hệ sinh thái và quy hoạch không gian sống - làm việc.

Trong cuộc cạnh tranh toàn cầu về nhân tài, lương cao hay đãi ngộ tốt chưa đủ để giữ chân người giỏi.

Câu chuyện ấy cũng phản ánh một lát cắt quan trọng trong bức tranh mà Việt Nam đang quan tâm: Xây dựng và vận hành đội ngũ Tổng công trình sư và Kiến trúc sư trưởng.

Mới đây, Bộ Nội vụ đã có tờ trình về việc ban hành Nghị định quy định việc tuyển chọn, sử dụng Tổng công trình sư, Kiến trúc sư trưởng về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia (Nghị định).

Theo Bộ Nội vụ, đây là những vị trí then chốt, chịu trách nhiệm dẫn dắt các hệ thống chiến lược trọng yếu, dự án đặc biệt quan trọng hoặc quy mô liên ngành, liên lĩnh vực. Họ sẽ giữ vai trò thiết kế kiến trúc tổng thể, điều phối hoạt động và đưa ra các giải pháp công nghệ, đổi mới sáng tạo cho các chương trình quốc gia.

Trước đó, tại Hội nghị sơ kết công tác 6 tháng đầu năm và nhiệm vụ trọng tâm 6 tháng cuối năm 2025 thực hiện Nghị quyết 57, Tổng Bí thư Tô Lâm cũng đã yêu cầu các bộ, cơ quan chủ động tìm kiếm, phát hiện và đề xuất các ứng viên tiềm năng cho vị trí Tổng công trình sư, Kiến trúc sư trưởng. Những người này bao gồm các chuyên gia hàng đầu trong nước, người Việt Nam ở nước ngoài và các chuyên gia quốc tế có uy tín.

Mục tiêu là phải hình thành được cơ chế và tìm kiếm được những cá nhân thực sự xuất sắc, có đủ đức, tài, uy tín và trao cho họ đủ thẩm quyền, nguồn lực để quy tụ lực lượng, dẫn dắt, chịu trách nhiệm cao nhất về sự thành công của các chương trình, nhiệm vụ chiến lược quốc gia.

Không chỉ là chuyện lương thưởng

Việt Nam từng có những “Tổng công trình sư” tiêu biểu trong lịch sử như GS. Trần Đại Nghĩa, GS. Tôn Thất Tùng, GS. Lương Đình Của, GS. Nguyễn Văn Hiệu - những người không chỉ giỏi chuyên môn mà còn định hình cả một giai đoạn phát triển khoa học, công nghệ.

Tuy nhiên hiện nay, theo báo cáo giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển và sử dụng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao” của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội: Việt Nam đang đứng trước nguy cơ thiếu hụt nghiêm trọng nhân lực chất lượng cao, nhất là các chuyên gia đầu ngành, “Tổng công trình sư” trong các lĩnh vực khoa học công nghệ then chốt.

Dự thảo Nghị định đang xác định các cơ chế đãi ngộ chưa từng có với các vị trí thiếu hụt này. Theo đó, lương và thu nhập không bị giới hạn mà được thỏa thuận theo mặt bằng thị trường tương ứng và tương xứng với nhiệm vụ; thưởng hiệu suất tối đa 5 tháng lương/năm nếu hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, tối đa 3 tháng lương nếu hoàn thành tốt; hỗ trợ ban đầu một tháng lương để ổn định chỗ ở, di chuyển và mua sắm thiết yếu khi nhận nhiệm vụ.

Các vị trí này cũng được miễn thuế thu nhập cá nhân áp dụng với toàn bộ lương, thưởng và các khoản thu nhập khác.

Về nhà ở, phương tiện và điều kiện làm việc, Tổng công trình sư hệ thống được bố trí theo tiêu chuẩn chuyên gia cao cấp bậc 3 (tương đương chức danh bộ trưởng). Các vị trí khác được hưởng mức tương đương lãnh đạo cấp cao. Mỗi vị trí có bộ phận giúp việc từ 3 - 10 người, được lựa chọn và trả lương theo thỏa thuận.

Sau khi kết thúc nhiệm vụ, người nước ngoài được ưu tiên nhập quốc tịch Việt Nam. Cán bộ, công chức, viên chức có thể được bố trí vào vị trí cao hơn so với trước đó. Bên cạnh đó là các phúc lợi khác bao gồm chăm sóc y tế, nghỉ dưỡng, nghỉ phép, chính sách đối với gia đình và chế độ tôn vinh, khen thưởng.

Bộ Nội vụ dự kiến ngân sách nhà nước bố trí kinh phí để thực hiện ký hợp đồng theo quy định tại Nghị định này khoảng 530 tỷ đồng/năm đối với việc tuyển chọn khoảng 6 Tổng công trình sư, khoảng 30 Kiến trúc sư trưởng hệ thống và khoảng 124 Kiến trúc sư trưởng của Bộ, ngành, địa phương. Hiện Bộ Tư pháp đang thẩm định tờ trình của Bộ Nội vụ. Nghị định được kỳ vọng sẽ sớm được ban hành trong thời gian tới.

Song song với đó, ngày 15/8 tới đây, Nghị định 221/2025/NĐ-CP bổ sung miễn thị thực có thời hạn cho người nước ngoài thuộc diện đối tượng đặc biệt cần ưu đãi phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, bao gồm học giả, nhà khoa học, lãnh đạo tập đoàn lớn trên thế giới, khách mời của các viện nghiên cứu, trường đại học… sẽ có hiệu lực. Đây là bước gỡ rào cản thủ tục để nhân tài quốc tế dễ dàng đến Việt Nam.

Nhìn ra thế giới, nhiều bài học cho thấy tiền lương cao không đồng nghĩa với có thể thu hút và giữ chân nhân tài. Mức thu nhập rất cao nhưng chất lượng sống giảm sút có thể khiến họ rời bỏ. Ngược lại, Singapore trở thành hình mẫu thành công nhờ một chiến lược dài hạn kết hợp quy hoạch đô thị, hạ tầng, dịch vụ công, môi trường và giáo dục để tạo ra môi trường sống - làm việc hàng đầu.

Để làm được điều này, theo các chuyên gia, cần có thêm nhiều cuộc gặp gỡ, trao đổi để lắng nghe, hiểu hơn những khó khăn mà các trí thức, chuyên gia, nhà khoa học đang gặp nếu đến Việt Nam làm việc. Từ đó, cơ quan liên quan có thể đưa ra chính sách, chủ trương hành động cho từng lĩnh vực, ngành nghề cụ thể.

Đỗ Kiều