Kỷ nguyên đại thủy điện của Trung Quốc sắp đến hồi kết

Hơn nữa, giữa lúc chi phí sản xuất các nguồn năng lượng tái tạo khác như điện gió và mặt trời ngày càng rẻ, ngành công nghiệp thủy điện Trung Quốc không mặn mà với việc đầu tư số vốn khổng lồ cho các “siêu đập thủy điện”.

Nhà máy thủy điện Ô Đông Đức trên sông Kim Sa ở tỉnh Vân Nam, Trung Quốc, vừa vận hành những tổ máy phát điện đầu tiên. Ảnh: Getty

Không còn điểm đắc địa để phát triển đại dự án thủy điện

Hôm 29-6, Tập đoàn Tam Hiệp Trung Quốc (CTG), đang quản lý đập thủy điện lớn nhất thế giới Tam Hiệp, đã vận hành loạt tổ máy phát điện đầu tiên ở nhà máy thủy điện khổng lồ Ô Đông Đức với công suất 10,2 GW trên sông Kim Sa ở tỉnh Vân Nam. Nằm ở hạ lưu sông Kim Sa là Bạch Hạc Than, một đập thủy điện đồ sộ khác, dự kiến đi vào hoạt động năm sau.

Nếu chạy hết công suất, hai đập thủy điện này sản xuất sản lượng điện cao hơn tất cả các nhà máy điện ở Philippines gộp lại. Chúng là hai “siêu đập thủy điện” cuối cùng trong cơn bùng nổ xây dựng đập thủy điện của Trung Quốc bắt đầu cách đây hơn nửa thế kỷ.

Giờ đây, ngành công nghiệp thủy điện của nước này đang thu hẹp hướng đến những dự án nhỏ hơn và thủy điện tích năng (có hai hồ chứa nước, trong đó hồ bên trên sẽ được bơm nước từ hồ bên dưới trong thời gian sử dụng điện thấp điểm và xả nước xuống lại thông qua các tuốc-bin để phát điện trong giờ cao điểm).

Các điểm dễ dàng đặt các hệ thống tuốc-bin khổng lồ trên các sông Trung Quốc đã cạn kiệt, trong khi đó, chi phí sản xuất nguồn năng lượng tái tạo khác như điện gió và điện mặt trời ngày càng rẻ. Điều này có nghĩa là các nhà phát triển đập thủy điện ở Trung Quốc thấy không đáng để xây dựng các siêu thủy điện mới ở các vị trí khó khăn.

Frank Yu, nhà phân tích ở Công ty tư vấn thị trường Wood Mackenzie, nói: “Hiện nay, chi phí phát triển các nguồn năng lượng tái tạo khác và nhiệt điện than rất rẻ, vậy thì tại sao lại phải bận tâm đến việc bơm hàng đống tiền để phát triển các đập thủy điện nằm sâu ở cao nguyên Tây Tạng. Tương lai của thủy điện ở Trung Quốc sẽ là các dự án có quy mô ngày càng nhỏ và thủy điện tích năng”.

Kỷ nguyên xây dựng đập thủy điện của Trung Quốc bắt đầu từ thập niên 1950 và dần lên đỉnh cao trong hai thập kỷ qua. Sau khi đập thủy điện Bạch Hạc Than vận hành đầy đủ công suất vào cuối năm 2022, Trung Quốc xem như hoàn tất công cuộc xây dựng 5 trong trong số 10 nhà máy thủy điện lớn nhất thế giới chỉ trong vòng 10 năm.

Năm 2017, các đập thủy điện của Trung Quốc sản xuất lượng điện lớn hơn tổng nguồn cung điện của các nước khác trên thế giới ngoại trừ Ấn Độ và Mỹ.

Khai thác lợi ích của các con sông chạy từ các đỉnh núi cao phủ tuyết ở phía tây xuống vùng đồng bằng phì nhiêu ở phía đông luôn là một quan tâm lớn của giới cầm quyền Trung Quốc. Cách đây hơn 4.000 năm, Hoàng đế Hạ Vũ của triều đại nhà Hạ là vị vua nổi tiếng nhờ sử dụng đê, đập và các kênh đào để kiểm soát lũ lụt vốn đe đọa thường trực nền văn minh cổ đại của nước này.

Khi Mao Trạch Đông lên cầm quyền vào năm 1949, nhiệm vụ xây đập thủy trở thành một ưu tiên hàng đầu với chính phủ Trung Quốc.

Nhưng kỹ thuật và trình độ xây dựng non kém thời kỳ ấy đã dẫn đến các thảm họa bao gồm vụ vỡ đập chứa nước Bản Kiều và đập chứa nước Thạch Mạn Than ở tỉnh Hà Nam trong một siêu bão vào năm 1975, làm thiệt mạng đến 240.000 người.

“Siêu đập thủy điện” bùng nổ cùng nền kinh tế

Công suất thủy điện tăng thêm hàng năm ở Trung Quốc suy yếu kể từ năm 2013. Ảnh: Bloomberg

Khi Trung Quốc bắt đầu vươn mình trên trường quốc tế vào cuối thập niên 1990, ngành công nghiệp thủy điện của nước này cũng trỗi dậy theo.

Samuel Law, nhà phân tích ở Hiệp hội Thủy điện quốc tế (IHA) cho biết: “Kể từ khi bước sang thế kỷ mới, Trung Quốc đã nâng công suất lắp đặt thủy điện tăng hơn gấp 4 và chiếm hơn 50% mức tăng trưởng công suất thủy điện toàn cầu”.

Thời kỳ xây dựng đại thủy điện hiện đại bắt đầu với dự án chắn dòng Trường Giang (con sông dài thứ 3 thế giới) bằng cách xây dựng đập Tam Hiệp ở Tam Đẩu Bình, Nghi Xương, tỉnh Hồ Bắc. Dự án gây ra cuộc tranh cãi lớn bất thường ở Trung Quốc.

Nhiều ý kiến ủng hộ và ca ngợi các lợi ích của năng lượng sạch, việc cải thiện lưu thông đường thủy và cơ hội để “thuần hóa” một trong những con sông dễ gây lũ lụt nhất ở Trung Quốc. Trong khi đó, phe chống đối lên tiếng bảo vệ hàng triệu người dân bị buộc phải rời khỏi những dải đất trồng cam tươi tốt nhất nằm dọc theo lưu vực sông Trường Giang để đến tái định cư ở những vùng đất cao hơn, có các điều kiện môi trường khắc nghiệt hơn. Họ cũng cho rằng đập thủy điện Tam Hiệp sẽ xóa sổ những địa điểm khảo cổ học và văn hóa.

Đập Tam Hiệp được khởi công xây dựng vào năm 1994 và mãi đến năm 2012, tổ máy phát điện cuối cùng ở đập này mới được vận hành, chính thức đưa Tam Hiệp trở thành nhà máy thủy điện lớn nhất thế giới với công suất 22,5 GW.

Hai dự án thủy điện khổng lồ khác gồm Hướng Gia Bá với công suất 6,4 GW và Khê Lạc Độ có công suất 13,9 GW trên sông Kim Sa (nhánh thượng du của sông Trường Giang), hoàn tất vào năm 2014.

Giờ đây, việc tìm kiếm và lựa chọn các đại dự án thủy điện mới càng khó khăn hơn vì các đập thủy điện lớn cần dòng chảy lớn có độ dốc cao nhưng nước này đã tận dụng gần hết các điểm thuận lợi để xây dựng đại thủy điện.

Sau khi siêu đập thủy điện Ô Đông Đức và Bạch Hạc Than hoàn tất, Trung Quốc không còn đập thủy điện nào có công suất hơn 10 GW đang xây dựng, đang lập dự án hoặc trong giai đoạn xin giấy phép, theo Pavan Vyakaranam, nhà phân tích ngành thủy điện ở Công ty GlobalData.

Dù Trung Quốc vẫn còn các điểm tiềm năng để xây dựng các siêu đập thủy điện nhưng chúng không dễ tiếp cận. Tiềm năng nhất là một địa điểm trên sông Nhã Lỗ Tạng Bố ở Mặc Thoát, Tây Tạng, nơi từng có lúc được nhắm đến để xây dựng nhà máy thủy điện có công suất lên đến 38 GW, gần gấp 3 công suất của đập thủy điện Tam Hiệp.

Một nguồn tin cho biết chính phủ Trung Quốc vẫn đang nghiên cứu tính khả thi của địa điểm này. Song giới phân tích cho rằng việc phát triển dự án đó có khả năng không xảy ra vì việc vận chuyển vật liệu xây dựng và công nhân đến một khu vực xa xôi như vậy sẽ rất tốn kém, đó là chưa kể đến các thách thức trong việc xây dựng đường dây truyền tải để đưa điện đến thị trường tiêu thụ.

Hơn nữa, việc xây dựng đập thủy điện khổng lồ ở đây sẽ dẫn đến các vấn đề địa chính trị vì nó chặn dòng chảy cung cấp nước cho các con sông lớn ở Ấn Độ bao gồm sông Brahmaputra.

Tuy nhiên, Trung Quốc chưa cạn kiệt không gian dành cho thủy điện vì nước này còn nhiều địa điểm để xây dựng các đập thủy điện có công suất 1-3 GW, vốn được xem là dự án lớn ở hầu hết các nước khác.

Theo Bloomberg