Một số nhận định về triển vọng thương mại Mỹ - Trung sau cuộc gặp thượng đỉnh tại Hàn Quốc

(KTSG) - Thỏa thuận mà các nhà lãnh đạo Mỹ và Trung Quốc vừa thống nhất được dự báo sẽ giúp hạ nhiệt căng thẳng, nhưng khó có thể giải quyết những vấn đề cốt lõi trong mối quan hệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Những chi tiết trong thỏa thuận Mỹ - Trung

Ngày 1-11, Nhà Trắng công bố chi tiết thỏa thuận mà Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đạt được sau cuộc gặp bên lề Hội nghị thượng đỉnh APEC tại Hàn Quốc (30-10).

Theo thỏa thuận, Washington sẽ giảm một nửa mức thuế 20% với các mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc liên quan đến nguồn cung tiền chất fentanyl, qua đó đưa thuế suất trung bình đối với hàng Trung Quốc từ 57% xuống khoảng 47%. Bên cạnh đó, Mỹ sẽ tạm dừng một năm việc mở rộng danh sách đen của Bộ Thương mại đối với các công ty bị cấm mua công nghệ Mỹ - bao gồm thiết bị sản xuất bán dẫn. Việc áp dụng các loại phí cảng mới đối với tàu do Trung Quốc đóng, sở hữu hoặc treo cờ Trung Quốc cũng sẽ được trì hoãn trong vòng một năm.

Ông Benjamin Jurken, Phó chủ tịch Tập đoàn ABC tại Milwaukee, chuyên hỗ trợ các doanh nghiệp Mỹ quản lý chuỗi cung ứng ở châu Á, cho biết nhiều khách hàng của ông đang chuyển dịch sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam, Malaysia, Ấn Độ và việc giảm thuế lần này sẽ không làm thay đổi định hướng đó.

Ở chiều ngược lại, Trung Quốc cũng đưa ra những nhượng bộ, bao gồm hoãn một năm việc triển khai các biện pháp kiểm soát xuất khẩu khoáng sản và nam châm đất hiếm - mặt hàng thiết yếu trong sản xuất ô tô, máy bay và vũ khí. Trung Quốc cũng sẽ cấp giấy phép xuất khẩu chung cho các nguyên liệu đất hiếm, gallium, germanium, antimony và graphite cho khách hàng Mỹ, tương đương với việc dỡ bỏ các biện pháp kiểm soát xuất khẩu từng áp dụng từ tháng 4-2025 và 10-2022.

Bắc Kinh cũng tuyên bố dừng toàn bộ thuế trả đũa áp lên hàng nông sản Mỹ từ ngày 4-3, bao gồm các loại thịt, ngũ cốc, rau quả và sữa. Các biện pháp trả đũa phi thuế quan như đưa doanh nghiệp Mỹ vào danh sách “thực thể không đáng tin cậy” cũng sẽ bị tạm dừng hoặc gỡ bỏ.

Về thương mại nông sản, Trung Quốc cam kết mua ít nhất 12 triệu tấn đậu nành Mỹ trong hai tháng cuối năm nay, và tối thiểu 25 triệu tấn mỗi năm trong ba năm tiếp theo; đồng thời khôi phục nhập khẩu cao lương và gỗ tròn từ Mỹ.

Trong lĩnh vực bán dẫn, Bắc Kinh sẽ khôi phục hoạt động bán chip từ các nhà máy Nexperia tại Trung Quốc, đảm bảo nguồn cung chip cũ thiết yếu tiếp tục lưu thông toàn cầu. Đồng thời, nước này gia hạn chương trình miễn thuế có điều kiện cho hàng Mỹ đến hết ngày 31-12-2026 và chấm dứt các cuộc điều tra chống độc quyền, chống bán phá giá đối với doanh nghiệp Mỹ trong chuỗi cung ứng chip.

Về vận tải và đóng tàu, Bắc Kinh đồng ý gỡ bỏ các biện pháp trả đũa Washington trong lĩnh vực hàng hải - logistics, dừng trừng phạt các doanh nghiệp vận tải biển Mỹ, đồng thời tiếp tục đàm phán với Washington để xử lý những bất đồng còn lại.

Bước hạ nhiệt căng thẳng cần thiết

Việc Mỹ - Trung Quốc đạt thỏa thuận đình chiến thương mại có thể coi là bước đi quan trọng, giúp hai nền kinh tế lớn nhất thế giới tránh được sự đổ vỡ nghiêm trọng trong quan hệ thương mại.

“Tuyệt vời thực sự” - đó là cách Tổng thống Mỹ Donald Trump mô tả cuộc gặp của ông với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình.

Dù không quá hào hứng như Tổng thống Donald Trump, các doanh nghiệp ít nhất đã có thể tạm thở phào nhẹ nhõm vì cảnh báo áp thuế thêm 100% của ông Trump đối với hàng xuất khẩu Trung Quốc từ ngày 1-11 - một động thái chắc chắn sẽ kéo theo các biện pháp trả đũa từ Trung Quốc, đã không còn được nhắc tới.

Nhờ vậy, hàng Trung Quốc có thể trở nên hấp dẫn hơn so với hàng từ các quốc gia khác, và người tiêu dùng Mỹ có thể sẽ phải trả ít hơn cho các sản phẩm “Made in China”. Trước đó, các số liệu thống kê cho thấy, trong chín tháng đầu năm 2025 xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ đã giảm gần 17% so với cùng kỳ năm trước.

Áp lực đối với nông dân trồng đậu nành tại Mỹ cũng đã phần nào lắng dịu. Ngay trước thềm cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo, tập đoàn thực phẩm Trung Quốc COFCO đã mua ba lô đậu nành Mỹ (khoảng 180.000 tấn) - đánh dấu lô hàng đầu tiên trong mùa vụ năm nay. Và con số này có thể gia tăng trong những tháng tới.

Theo giới chuyên gia, với thỏa thuận mới, hai bên từ chỗ đối đầu toàn diện đang dần chuyển sang đối đầu có kiểm soát, một sự cạnh tranh có luật chơi, có ranh giới và có kênh điều tiết khủng hoảng.

Hạ nhiệt không đồng nghĩa với tiến triển

Thế nhưng, nhiều ý kiến cho rằng “tránh căng thẳng leo thang” không đồng nghĩa với “đạt được tiến triển”. Bởi nếu so với trước khi ông Trump trở lại Nhà Trắng hồi tháng 1, quan hệ thương mại song phương hiện vẫn đang trên đà rạn nứt. “Chúng ta đang ở vị thế tốt hơn hôm qua, nhưng tệ hơn rất nhiều so với một năm trước”, ông Gregory Daco, chuyên gia kinh tế trưởng tại EY-Parthenon, nhận xét.

Thực vậy, thay vì đạt được khuôn khổ giải quyết tận gốc những khác biệt giữa hai nước, các chi tiết của thỏa thuận đình chiến thương mại kéo dài một năm mới chỉ cho thấy một sự ổn định tạm thời. Cả hai bên vẫn chưa giải quyết được những mâu thuẫn căn bản - bao gồm thặng dư thương mại và chính sách trợ cấp công nghiệp của Trung Quốc, cũng như tham vọng thống trị ngành công nghệ của cả hai nước.

Sự thiếu thực chất của thỏa thuận được thể hiện khá rõ ở ngay chính những kết quả nổi bật nhất. Ví dụ như cam kết mua 12 triệu tấn đậu nành Mỹ trong giai đoạn từ nay đến tháng 1-2026 của Trung Quốc sẽ chỉ bằng một nửa sản lượng thông thường hàng năm, trong khi cam kết mua ít nhất 25 triệu tấn đậu nành mỗi năm trong vòng ba năm tới sẽ đưa lượng mua quay trở lại mức trước khi căng thẳng thương mại bùng phát. Cần lưu ý, trong năm ngoái, Trung Quốc đã mua gần 27 triệu tấn đậu nành của Mỹ.

Đối với vấn đề đất hiếm, trong khi áp lực đã tạm thời lắng dịu, các công ty Mỹ vẫn sẽ tiếp tục tìm kiếm nguồn cung đất hiếm ngoài Trung Quốc. Trong ngắn hạn, đòn bẩy của Trung Quốc vẫn có sức mạnh đáng kể nhưng ưu thế này có thể sẽ không kéo dài mãi mãi, khi cuộc đua tìm kiếm và khai thác nguồn đất hiếm đang diễn ra trên phạm vi toàn cầu.

Rõ ràng, đây không phải nhượng bộ lớn của Trung Quốc hay thắng lợi của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump, mà đúng hơn là việc khôi phục mức thương mại trước đó.

Tâm điểm thực sự của thỏa thuận là đất hiếm. Thoạt nhìn, Mỹ đã đạt được bước tiến đáng kể khi Trung Quốc đồng ý tạm hoãn việc mở rộng kiểm soát xuất khẩu đất hiếm thêm một năm. Vấn đề là ở chỗ, điều này vẫn không thể thay đổi thực tế là Bắc Kinh tiếp tục duy trì đòn bẩy đối với Washington - điều mà chính ông Trump dường như cũng ngầm thừa nhận khi nói: “Đây là thỏa thuận một năm, và tôi nghĩ nó sẽ tiếp tục được gia hạn”.

“Có thể nói Trung Quốc hiện hài lòng hơn Mỹ nếu so với đầu năm 2025”, David Meale, Trưởng bộ phận Trung Quốc của Eurasia Group, bình luận.

Xu hướng chia tách thương mại trong dài hạn

Giới doanh nghiệp cho rằng, ngay cả khi căng thẳng phần nào lắng dịu xu hướng chia tách thương mại khi các công ty Mỹ dịch chuyển sản xuất ra khỏi Trung Quốc đã trở thành điều “không thể đảo ngược”. Bởi lẽ thuế đối với phần lớn hàng hóa từ Trung Quốc vẫn cao hơn so với các nước thay thế và xung đột thương mại giữa hai siêu cường có thể bùng phát trở lại vào bất kỳ lúc nào.

Ông Benjamin Jurken, Phó chủ tịch Tập đoàn ABC tại Milwaukee, chuyên hỗ trợ các doanh nghiệp Mỹ quản lý chuỗi cung ứng ở châu Á, cho biết nhiều khách hàng của ông đang chuyển dịch sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam, Malaysia, Ấn Độ và việc giảm thuế lần này sẽ không làm thay đổi định hướng đó. “Nhiều doanh nghiệp đã có chiến lược đa dạng hóa ra ngoài Trung Quốc, bất kể thuế có giảm hay không”.

Đối với vấn đề đất hiếm, trong khi áp lực đã tạm thời lắng dịu, các công ty Mỹ vẫn sẽ tiếp tục tìm kiếm nguồn cung đất hiếm ngoài Trung Quốc. Trong ngắn hạn, đòn bẩy của Trung Quốc vẫn có sức mạnh đáng kể nhưng ưu thế này có thể sẽ không kéo dài mãi mãi, khi cuộc đua tìm kiếm và khai thác nguồn đất hiếm đang diễn ra trên phạm vi toàn cầu.

Trong khi đó, với Trung Quốc, vấn đề tiếp cận chip tiên tiến của Nvidia dự kiến sẽ được giải quyết trong vài tuần tới. Theo một số nguồn tin, Bắc Kinh đang xem xét cho phép doanh nghiệp trong nước nối lại việc mua một số dòng chip AI của Nvidia sau khi từng yêu cầu dừng mua từ tháng 8.

Tuy nhiên, với việc Mỹ tiếp tục tận dụng đòn bẩy công nghệ, như cách Trung Quốc tận dụng lợi thế đất hiếm, tình hình được dự báo sẽ không có nhiều thay đổi. Ông Feng Chucheng, đồng sáng lập Công ty tư vấn Hutong Research nhận xét: “với Bắc Kinh, diễn biến này càng củng cố niềm tin vào chiến lược tự cường công nghiệp”.

“Một mức độ tách rời kinh tế nào đó giữa hai nước đã được khởi động và quá trình này sẽ không đảo ngược”, Myron Brilliant, cố vấn cao cấp tại DGA Group, nhận xét. “Tham vọng tự lực của Trung Quốc và nỗ lực của Mỹ nhằm tái định hướng chuỗi cung ứng sẽ tiếp tục là điểm nóng”.

Nguồn: WSJ, Washington Post, Bloomberg, Reuters, Investopedia, Financial Times, CNN, CNBC