Tác nhân nào khiến doanh nghiệp xăng dầu thua lỗ?

Câu chuyện doanh nghiệp bán lẻ xăng dầu thua lỗ liên tiếp được chia sẻ tại các hội nghị, diễn đàn về kinh doanh xăng dầu thời gian gần đây. Tại tọa đàm “Kinh doanh xăng dầu và bài toán đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia – Tiếng nói người trong cuộc” vừa diễn ra, ông Lê Văn Báu, Giám đốc Công ty TNHH Xăng dầu Bảo Dương (TP.HCM) đặt ra hàng loạt câu hỏi: Doanh nghiệp (DN) bán lẻ làm thuê cho nhà cung cấp mà không được nhận thù lao, phải bỏ tiền túi ra trả lương người lao động thì Bộ Công Thương có giải pháp nào? Nhà cung cấp không trả chi phí cho nhà bán lẻ có vi phạm không? 

Cùng chung nỗi khổ 

Trong khi đó, ông Văn Tấn Phụng, Chủ tịch HĐQT Công ty Thương mại Dầu khí Đồng Nai, cho rằng, thương nhân phân phối có cùng nỗi khổ như DN bán lẻ. Thời gian qua, cả bán lẻ, thương nhân đều lỗ. DN nhập khẩu đầu mối đang là tác nhân, nguyên nhân khiến phân phối và bán lẻ bị lỗ. Việc đứt gãy xăng dầu, qua dịch bệnh, chiến tranh, lộ rõ điều hành vĩ mô có vấn đề. Đây là giọt nước tràn ly, cho thấy vai trò, trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước khi toàn hệ thống có những bất cập.

Vấn đề lớn nhất của thị trường hiện nay là tạo ra sự đối đầu giữa đầu mối và phân phối - bán lẻ.

“Sau khi sửa Nghị định 83, hậu quả đứt gãy làm DN điêu đứng rất rõ ràng. Lượng hàng dự trữ không còn, chúng tôi là thương nhân phân phối mà cũng không được rót xăng dầu thì làm sao chúng tôi rót cho bán lẻ. Bất cập là từ đầu mối nhập khẩu xăng dầu, việc điều hành ở đó bất cập. Chúng tôi đang lỗ, DN sắp chết”, ông Phụng nói, đồng thời chia sẻ rằng, thương nhân phân phối không phải là nơi điều tiết chiết khấu cho DN bán lẻ. Chiết khấu là do đầu mối quyết định, DN bán lẻ có trách nhiệm đối chiếu.

Ông Giang Chấn Tây, Giám đốc Công ty TNHH MTV Bội Ngọc, cung cấp thông tin, sau ngày 14/02/2023, hội nghị góp ý sửa đổi Nghị định về xăng dầu, được tổ chức ở VCCI, chiết khấu xăng dầu bắt đầu tăng lại từ 1.000 - 1.500 đồng/lít, tuỳ khu vực.

"Đây là hiện tượng không bình thường, chiết khấu này từ đâu mà có? Trong khi Nghị định thì chưa sửa lại và diễn biến thị trường không hề thay đổi. Phải chăng do không phân chia rõ chi phí lưu thông và lợi nhuận định mức ở các khâu, nên DN đầu mối lợi dụng gom hết phần này? Nay thấy không thể thâu tóm được tất cả, nên phải trích ra cho DN bán lẻ", ông Tây đặt nghi vấn.

Đáng tiếc tại buổi tọa đàm trên không có DN đầu mối để tham gia đối chất với các nhận định trên. Tuy nhiên, ông Trần Duy Đông, Vụ trưởng Vụ thị trường trong nước, Bộ Công Thương cho rằng, phải đặt ngược lại: "Tại sao trước đây không nêu vấn đề chiết khấu mà gần đây lại nêu ra? Chiết khấu phụ thuộc vào nhiều yếu tố, cung cầu, cạnh tranh, tài chính DN, tồn kho... "Chúng ta phải đặt câu hỏi có nước nào quy định chiết khấu tối thiểu không? Nhà nước có nên can thiệp hoạt động các DN không? Nếu có thì tỷ lệ bao nhiêu phần trăm là hợp lý, khoa học", ông Đông nói.

'Cuộc chiến' vẫn chưa có hồi kết

Theo ông Trần Duy Đông, nếu đưa chiết khấu vào là thể hiện yếu tố tăng thêm chi phí, giá xăng dầu tăng lên thì quyền lợi người tiêu dùng thế nào? “Kiểm soát CPI Nhà nước làm sao? Như vậy có công bằng không trong nền kinh tế. Chúng ta phải xem xét thấu đáo các vấn đề. Câu chuyện chiết khấu của các DN có thời kỳ lên 1.500- 2.000/lít. Tại sao chúng ta không tính chiết khấu bình quân? Tại sao DN bán lẻ không tìm cách chiết khấu đàm phán hợp đồng”, ông Đông nói.

Quan sát dưới góc độ chuyên gia độc lập, TS. Vũ Đình Ánh, chuyên gia kinh tế, cho rằng vấn đề lớn nhất của thị trường hiện nay là tạo ra sự đối đầu giữa đầu mối và phân phối - bán lẻ. Cốt lõi vấn đề thời gian qua là xung đột lợi ích. Vấn đề này phải khắc phục ngay dù sửa hay không sửa Nghị định 83, 95.

Ông Ánh cho rằng, chỉ nên có hai bộ phận kinh doanh xăng dầu, một là đầu mối, còn lại là phân phối. Đồng thời phải đảm bảo tính độc lập của bên phân phối, không nên bàn về chiết khấu nữa, thay vào đó tạo điều kiện cho họ tiếp cận thị trường, kinh doanh trên thị trường. Ngoài ra, cơ quan có thẩm quyền phải xem xét thêm quyền ra khỏi thị trường với bên phân phối. DN lỗ thì có quyền được ra khỏi thị trường. 

“Chúng ta xác định giá cơ sở, từ đó xác định giá bán lẻ, đầu mối nắm quyền quyết định, còn lại bao nhiêu phía dưới điều chỉnh. Điều này mang tính độc quyền nhóm, chưa phù hợp với luật cạnh tranh”, ông Ánh chia sẻ.

TS. Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Quản lý Kinh tế Trung ương, cũng nhấn mạnh đến thời điểm hiện tại, các bên không nên mổ xẻ trách nhiệm và đổ lỗi qua lại cho nhau vì thị trường vốn bất định. DN bán lẻ không thể đổ lỗi cho DN nhập khẩu, cung ứng xăng dầu và ngược lại.

Theo ông Cung, cũng phải thừa nhận rằng những công cụ quản lý của Nhà nước đối với thị trường xăng dầu hiện tại đã không còn phù hợp, mà hệ quả là sự thua lỗ của các DN kinh doanh xăng dầu. Do đó, "các DN cần phải ngồi lại, cùng nhau đưa ra vấn đề để hướng tới thay đổi chính sách", ông Cung nhấn mạnh.

Nhật Linh