Trải lòng của một nhà đầu tư năng lượng tái tạo: 'Mong EVN thật giàu có'

Ngày 8/10, Báo Xây dựng tổ chức tọa đàm “Tìm lối mở cho điện sạch – Gỡ nút thắt chính sách, khơi thông năng lượng” nhằm tìm lời giải cho những thách thức và mở ra hướng đi mới cho ngành năng lượng Việt Nam giai đoạn 2026–2030.

Tại tọa đàm, ông Đặng Quốc Bảo, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Trung Nam Group, đã chia sẻ nhiều góc nhìn chân thực về chặng đường phát triển năng lượng tái tạo những năm qua – với không ít thành tựu, nhưng cũng đầy trăn trở và nuối tiếc.

Ông Bảo nhìn nhận, Việt Nam đã từng chứng kiến giai đoạn bùng nổ của năng lượng tái tạo, khi tổng vốn đầu tư vào ngành điện sạch đạt tới 15–20 tỷ USD. Tuy nhiên, sau đó, trong suốt ba năm, dòng vốn này không được duy trì, do chính sách mua điện sạch bị dừng, dẫn tới nhiều hệ lụy.

Không chỉ nguồn vốn bị ngắt quãng, việc xây dựng và duy trì đội ngũ chuyên gia, kỹ sư trong lĩnh vực điện sạch cũng bị ảnh hưởng nặng nề. Chúng ta đã đánh mất phần nào ‘bản chất của giá FIT’ – cơ chế từng giúp Việt Nam bứt phá trong giai đoạn đầu phát triển năng lượng tái tạo.

Dù vậy, Đại diện Trung Nam cho rằng, trong bối cảnh Chính phủ đang ban hành nhiều chính sách mới về năng lượng, các nhà đầu tư vẫn kỳ vọng vào sự thay đổi tích cực. Nhưng phải thẳng thắn nhìn nhận rằng, thời gian vừa qua, các nhà đầu tư quốc tế nhìn vào Việt Nam có phần hoang mang, thậm chí tháo chạy, vì mất niềm tin. Do đó, dù chúng ta đã ‘lỡ nhịp’, thì giai đoạn tới có thể đi chậm nhưng phải thực sự bền vững, chính sách đủ ổn định để nhà đầu tư có thể tin tưởng và đồng hành lâu dài.

Theo tính toán, giai đoạn 2025–2030, Việt Nam cần bổ sung khoảng 93 GW công suất nguồn điện mới, tương đương bình quân 18 GW mỗi năm. Ông Bảo cho rằng, đây là mục tiêu đầy thách thức nhưng không phải không thể đạt được, nếu chính sách được duy trì ổn định, nhất quán.

“Càng sớm ổn định chính sách ngày nào, thị trường càng có lợi ngày đó,” ông nhấn mạnh.

Từ góc độ doanh nghiệp đầu tư năng lượng tái tạo, ông Bảo bộc bạch: “Chúng tôi mong EVN thật giàu, thì doanh nghiệp và nhà đầu tư mới có thể thoải mái được.”

Ông cho rằng, nguyên tắc lớn nhất là cần tách dần yếu tố an sinh xã hội ra khỏi phần kinh doanh trong ngành điện. Dù đây là việc rất khó, nhưng cần thiết để thị trường vận hành minh bạch và hiệu quả hơn.

“Khi EVN còn bị bó buộc bởi các hợp đồng PPA, tín dụng còn thấp thì rất khó phát triển mạnh. EVN phải mạnh, phải ‘giàu hơn’, thì toàn hệ thống mới có thể vận hành trơn tru và bền vững,” ông nói thêm.

Tại tọa đàm, ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương), cho biết hiện nay Việt Nam đang áp dụng giá bán lẻ điện một thành phần, chỉ bao gồm phần điện năng tiêu thụ.

Cách tính này tuy đơn giản, dễ áp dụng, nhưng chưa phản ánh đúng chi phí đầu tư, truyền tải và công suất sử dụng thực tế.

Ông Trang đưa ví dụ, một hộ dùng điện với công suất 24 kW nhưng chỉ trong 1 giờ/ngày, và một hộ khác chỉ dùng 1 kW nhưng suốt 24 giờ. Cả hai đều tiêu thụ 24 kWh, nhưng chi phí đầu tư và vận hành hệ thống để đáp ứng hai trường hợp này là hoàn toàn khác nhau.

Vì vậy, Bộ Công Thương đang hướng tới áp dụng giá điện hai thành phần, bao gồm giá công suất và giá điện năng. Dự kiến, EVN sẽ bắt đầu thử nghiệm từ tháng 10/2025, sau đó tổng kết, đánh giá để quyết định có áp dụng chính thức hay không.

Ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng Ban Kinh doanh Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), cho biết cơ chế giá điện hai thành phần đã được nhiều nước phát triển áp dụng, vì đây là phương pháp phản ánh đúng nhất chi phí đầu tư của hệ thống điện để đáp ứng nhu cầu phụ tải.

Hiện Thủ tướng đã giao các đơn vị liên quan nghiên cứu, xây dựng khung giá theo từng nhóm khách hàng, trong đó đối tượng thử nghiệm trước mắt là khách hàng sản xuất có mức tiêu thụ từ 200.000 kWh/tháng (tính trung bình 12 tháng).

“Trong giai đoạn đầu, chúng tôi sẽ tính thử trên giấy từ tháng 10, sau đó hiệu chỉnh cho phù hợp và dự kiến áp dụng chính thức từ năm 2026,” ông Dũng thông tin.