[Trực tiếp] Chưa có chính sách dài hạn phát triển năng lượng tái tạo để nhà đầu tư có thể định đoán

Tham dự tọa đàm có Giáo sư, TSKH Nguyễn Mại, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (VAFIE); ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên thường trực Ủy ban kinh tế của Quốc hội; ông Nguyễn Đức Kiên, Tổ trưởng Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ; bà Lương Thu Hà, Phó Vụ trưởng Vụ Tổng hợp Văn phòng Quốc hội; ông Nguyễn Tuấn Anh, Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương); ông Phạm Minh Hùng, Phó Vụ trưởng Vụ Kinh tế công nghiệp (Bộ Kế hoạch và Đầu tư); ông Nguyễn Văn Vy, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam; Tiến sĩ Cấn Văn Lực, Chuyên gia kinh tế trưởng BIDV; Tiến sĩ Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, thành viên Tổ Tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ; ông Hà Sỹ Đồng, Phó Chủ tịch thường trực UBND tỉnh Quảng Trị; ông Nguyễn Thành Thanh, Phó giám đốc Sở Công Thương tỉnh Sóc Trăng;

Đại diện lãnh đạo các tập đoàn, nhà đầu tư, có ông Bùi Văn Kiên, Phó Tổng giám đốc Tổng công ty Truyền tải điện quốc gia; ông Nguyễn Bá Sản, đại diện Ban quản lý năng lượng, Tập đoàn T&T; ông Phạm Như Ánh, Thành viên Ban điều hành ngân hàng TMCP Quân đội (MB); ông Hồ Tá Tín, Chủ tịch HĐQT tập đoàn HBRE; ông Bùi Trung Kiên, Phó Chủ tịch HĐQT tập đoàn CME Solar; ông Nguyễn Hoàng Long, Tổng giám đốc Công ty Hạ tầng Gelex; bà Phan Thị Thắm, Tổng giám đốc Công ty Lovico (Đà Nẵng); ông Sébastien Prioux, Tổng giám đốc Công ty TNHH Green Yellow Việt Nam; ông Phạm Minh Tuấn, Phó Tổng giám đốc Công ty cổ pần BCG Energy; ông Hoàng Mạnh Tân, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Sơn Hà; ông Lê Như Phước An, Phó Tổng giám đốc Trung Nam Group; ông Đặng Mạnh Cường, Phó Tổng giám đốc BB Group; bà Vũ Kim Thanh, Giám đốc phát triển kinh doanh khu vực miền Bắc Công ty TNHH Green Yellow Việt Nam...

Phát biểu khai mạc tọa đàm, Tiến sĩ kinh tế Nguyễn Anh Tuấn, Tổng biên tập tạp chí Nhà đầu tư/nhadautu.vn cho biết: So với dự thảo Quy hoạch tháng 3/2021, phương án điều hành trong dự thảo Quy hoạch điện VIII do Bộ Công Thương trình Chính phủ tháng 11/2021 đã thể hiện xu hướng phát triển các nguồn năng lượng sạch, năng lượng tái tạo, phù hợp hơn với cam kết của Việt Nam về cắt giảm phát thải khí nhà kính tại Hội nghị COP26 tổ chức tại Vương quốc Anh ngày 2/11 vừa qua.

Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, cần có một lộ trình rõ ràng hơn đối với việc cắt giảm các nguồn năng lượng hóa thạch và nhanh chóng tháo gỡ các rào cản để thúc đẩy đầu tư phát triển nguồn năng lượng tái tạo một cách hiệu quả, tương xứng với tiềm năng, lợi thế của nước ta.

Để tìm lời giải cho các câu hỏi nói trên, Tạp chí Nhà Đầu tư tổ chức cuộc Tọa đàm “Tháo gỡ “điểm nghẽn” phát triển năng lượng tái tạo” với sự tham dự của đại diện các bộ, ban, ngành, các chuyên gia kinh tế, lãnh đạo các hiệp hội doanh nghiệp và các nhà đầu tư nhằm trao đổi, thảo luận, khuyến nghị chính sách và đề xuất giải pháp tháo gỡ các rào cản, thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo (NLTT), góp phần triển khai thực hiện Nghị quyết 55 (ngày 11/2/2020) của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Đặc biệt là góp ý hoàn chỉnh dự thảo Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn tới năm 2045 (Quy hoạch điện VIII).

Đối với phát triển năng lượng tái tạo, những vấn đề vướng mắc nổi lên cần được thảo luận để thống nhất nhận thức và có giải pháp xử lý sớm là: Thứ nhất, tỷ trọng năng lượng tái tạo trong tổng công suất nguồn điện như thế nào là hợp lý? Có ý kiến cho rằng, do phải phụ thuộc vào tự nhiên không ổn định nên điện gió, điện mặt trời không thể chiếm quá 30% tổng công suất phát điện, nghĩa là điện nền phải chiếm tối thiểu 70%. Điều này có đúng không? Để khắc phục tình trạng không ổn định, có thể đầu tư cho tích trữ năng lượng không?

Thứ hai, vấn đề truyền tải điện. Hiện nhà nước đang độc quyền đầu tư truyền tải điện, các nhà đầu tư tư nhân chưa chủ động được khâu truyền tải. Thời gian qua, lưới điện chưa đáp ứng kịp việc phát triền nguồn điện và nhu cầu sử dụng điện. Thực tế, nhiều dự án năng lượng tái tạo bị điện lực các địa phương đơn phương yêu cầu tiết giảm, sa thải công suất phát điện gây thiệt hại lớn cho chủ đầu tư và lãng phí tài sản xã hội. 

Hiện tại nhiều dự án năng lượng tái tạo công suất lớn đang được đầu tư làm cho vấn đề này càng trở nên nan giải hơn. Vấn đề này đã được Chính phủ, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ghi nhận và dự kiến cuối năm nay Quốc hội sẽ sửa Luật Điện lực theo hướng cho phép tư nhân tham gia đầu tư đường dây truyền tải dưới 500 kV. Quy hoạch điện VIII cần có cơ chế, chính sách gì đề thu hút hiệu quả đầu tư của tư nhân vào hệ thống truyển tải điện mà vẫn đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia?

Thứ ba, về giá mua và bán điện. Do đại dịch Covid-19, hiện có khoảng 4000 MW điện gió với tổng mức đầu tư khoảng 7 tỷ USD lỡ hẹn với giá FIT, các nhà đầu tư đang rất “chơi vơi”. Liệu Bộ Công Thương có nên gia hạn giá FIT và gia hạn đến bao giờ là hợp lý? Sau giá FIT cần áp dụng cơ chế mua điện như thế nào là hợp lý, phù hợp với thông lệ quốc tế?

Hiện đang có khoảng trống về luật pháp, chính sách từ giá FIT đến áp dụng cơ chế mới về giá điện. Cần làm gì để sớm khắc phục khoảng trống không đáng có này? Về giá bán điện có ý kiến cho rằng, hiện giá bán điện cho sản xuất còn thấp hơn so với nhiều nước. Cần điều chỉnh giá điện như thế nào cho hợp lý, để vừa hỗ trợ sản xuất kinh doanh vừa khuyến khích phát triển năng lượng sạch? Cần có giải pháp gì để thúc đẩy hình thành thị trường điện cạnh tranh theo lộ trình đã đề ra?

Thứ tư, vấn đề đấu thầu các dự án điện mặt trời, điện gió. Có ý kiến cho rằng, quy trình này sẽ rất phức tạp, khó khả thi và có thể dẫn tới tình trạng nhiều dự án sẽ rơi vào nhà đầu tư nước ngoài, dẫn đến hệ lụy về an ninh quốc phòng? Cần xử lý vấn đề này như thế nào cho hợp lý, để vừa thu hút được vốn, công nghệ của nước ngoài cho phát triển năng lượng tái tạo, vừa đảm bảo an ninh quốc phòng và quyền lợi của doanh nghiệp Việt Nam? 

Thứ năm, vấn đề chuyển nhượng dự án. Trong thời gian qua có không ít dự án của nhà đầu tư Việt Nam sau khi được cấp phép đã chuyển nhượng cho nhà đầu tư nước ngoài với thuế chuyển nhượng rất thấp. Cần đánh giá như thế nào về xu hướng này cả về mặt tích cực và tiêu cực?

Ông Nguyễn Văn Vy, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam: Chưa có chính sách dài hạn phát triển NLTT để nhà đầu tư có thể định đoán được

Năng lượng tái tạo của thế giới đang phát triển rất nhanh với tốc độ tăng trưởng trên 15-30% 1 năm. Bên cạnh đó, nguồn năng lượng tái tạo tại nhiều quốc gia chiếm phần lớn tỷ trọng, như Đan Mạch, Ireland, Đức…

Hiện tại, lĩnh vực năng lượng tái tạo của Việt Nam đang phát triển nhanh, với nhiều tiềm năng để thúc đẩy hơn nữa. Trên thực tế, các dự án thủy điện tại nước ta đã hoàn thành gần hết, với tổng công suất khoảng 27,4 GW, trong đó đã phát triển được khoảng 22 GW.

Đối với điện gió, tổng tiềm năng kỹ thuật đạt 377 GW, trong đó điện gió trên bờ có tổng tiềm năng 217 GW, điện gió ngoài khơi chiếm 160 GW. Việt Nam đã phê duyệt khoảng 11.800 MW. Vào cuối tháng 10/2021, Việt Nam đã có 84 nhà máy với tổng công suất khoảng 4.000MW đã COD.

Tuy nhiên, có 37 dự án đăng ký với tổng công suất khoảng 2.455 MW đã đăng ký nhưng không kịp COD trước 31/10/2021.

Đáng chú ý, tiềm năng năng lượng mặt trời tại Việt Nam là rất lớn. Theo tính toán, điện mặt trời sẽ có tổng tiềm năng kỹ thuật khoảng 434 GW, trong đó, đã đưa vào vận hành khoảng 16,6 GW (ĐMT tập trung 9 GW, ĐMT mái nhà 7,6 GW).

Giai đoạn 2020 – 2050, hệ thống năng lượng Việt Nam sẽ trải qua một quá trình chuyển đổi sâu sắc từ phần lớn dựa trên nhiên liệu hóa thạch sang tăng cường hiệu quả, dựa trên năng lượng tái tạo và thực hiện điện khí hóa rộng rãi trong khi tăng tính linh hoạt của hệ thống.

Theo đó, trọng tâm chuyển đổi của Việt Nam bao gồm: Điện sạch sẽ là nguồn năng lượng chính, kết hợp với công nghệ số giúp tận dụng tối đa lượng điện NLTT chi phí thấp ngày càng tăng; Gia tăng nhanh việc sử dụng điện và sản xuất điện từ NLTT bằng cách phối hợp triển khai và sử dụng chúng trong các lĩnh vực quan trọng như Điện, giao thông, công nghiệp và các tòa nhà.

Để thực hiện hóa được chiến lược phát triển năng lượng tái tạo, thời gian qua, Việt Nam đã ưu tiên đầu tư và sử dụng năng lượng tái tạo trong phát triển ngành năng lượng làm cơ sở xây dựng, phát triển thị trường năng lượng tái tạo; đồng thời khuyến khích các tổ chức, cá nhân tham gia vào việc phát triển và sử dụng năng lượng tái tạo.

Theo đó, trọng tâm chuyển đổi của Việt Nam bao gồm: Điện sạch sẽ là nguồn năng lượng chính, kết hợp với công nghệ số giúp tận dụng tối đa lượng điện NLTT chi phí thấp ngày càng tăng; Gia tăng nhanh việc sử dụng điện và sản xuất điện từ NLTT bằng cách phối hợp triển khai và sử dụng chúng trong các lĩnh vực quan trọng như điện, giao thông, công nghiệp và các tòa nhà.

Để thực hiện hóa được chiến lược phát triển năng lượng tái tạo, thời gian qua, Việt Nam đã ưu tiên đầu tư và sử dụng năng lượng tái tạo trong phát triển ngành năng lượng làm cơ sở xây dựng, phát triển thị trường năng lượng tái tạo; đồng thời khuyến khích các tổ chức, cá nhân tham gia vào việc phát triển và sử dụng năng lượng tái tạo.

Đối với chính sách giá điện và bảo đảm đầu tư, các dự án năng lượng tái tạo đã được áp dụng biểu giá điện hỗ trợ (Feed-in tariff – FIT); Các đơn vị điện lực có trách nhiệm mua toàn bộ điện năng được sản xuất từ các nguồn năng lượng tái tạo nối lưới; Các dự án điện sử dụng nguồn năng lượng tái tạo để sản xuất điện được ưu tiên đấu nối với hệ thống điện quốc gia.

Đối với các dự án ngoài lưới, chủ đầu tư phát triển các dự án năng lượng tái tạo được hỗ trợ để thu hồi được chi phí và có mức lợi nhuận hợp lý.

Dù vậy, chúng ta cũng đang gặp phải nhiều khó khăn, bất cập trong phát triển nguồn năng lượng tái tạo.

Thực tế cho thấy, vẫn chưa có chính sách dài hạn nhằm tạo ra môi trường đầu tư ổn định và có thể dự đoán được, đảm bảo dự đoán được dòng doanh thu của các dự án.

Ngoài ra, còn thiếu các quy chuẩn, tiêu chuẩn dụng các công nghệ năng lượng tái tạo; Giá FIT cho các dự án NLTT được áp dụng thống nhất trong cả nước có thể dẫn đến hạn chế nguồn lực cho phát triển;

Giá FIT cho các dự án NLTT được áp dụng chung, không phân biệt quy mô sẽ dẫn đến bất cập, các dự án có quy mô lớn sẽ mang lại hiệu quả cao hơn dự án nhỏ…

Để tháo gỡ các “điểm nghẽn” trong phát triển năng lượng tái tạo, tôi cho rằng Việt Nam cần sớm hoàn thiện khuôn khổ chính sách cho phát triển năng lượng tái tạo; Tổ chức chuẩn bị, thẩm định và phê duyệt Quy hoạch phát triển NLTT; Xây dựng và ban hành áp dụng hoặc công bố áp dụng tiêu chuẩn quốc gia và quy chuẩn kỹ thuật NLTT.

Bên cạnh đó, cần ban hành cơ chế, chính sách phát triển đồng bộ hệ thống truyền tải và phân phối điện cũng như các công cụ đảm bảo hoạt động ổn định hệ thống điện khi gió và điện mặt trời cao.

Tăng cường hợp tác quốc tế để chuyển giao công nghệ để phát triển ngành công nghiệp sản xuất thiết bị điện sử dụng năng lượng tái tạo; Kết hợp chính sách ưu đãi, hỗ trợ với cơ chế thị trường.

Trên cơ sở đó, tiếp tục tăng cường phát triển nguồn nhân lực trong lĩnh vực NLTT: Thành lập trung tâm đào tạo và công nghệ; Khuyến khích và hỗ trợ các trường đại học và các cơ sở dạy nghề để dạy các môn mới liên quan đến NLTT; Bộ Công thương xây dựng đề án phát triển nguồn nhân lực trong lĩnh vực NLTT.

Đặc biệt, tôi đề nghị sớm ban hành cơ chế đấu thầu phát triển các dự án NLTT theo các bước: Xác định khối lượng cần đầu tư xây dựng các dự án điện trong từng năm, theo từng vùng, miền nhằm tránh quá tải cho các đường dây; Các dự án điện mặt trời không nên tập trung quá lớn tại một hoặc một vài địa điểm nhằm tránh quá tải cho lưới điện; Các dự án được chọn trên cơ sở giá đề xuất từ thấp đến cao cho đến khi đủ công suất theo yêu cầu.

Ông Nguyễn Bá Sản, đại diện Ban quản lý năng lượng Tập đoàn T&T: Cần sớm tháo gỡ 3 điểm nghẽn chính

Theo quan điểm của Tập đoàn T&T, có 3 điểm nghẽn chính cần thiết được xem xem tháo gỡ sớm.

Đầu tiên, trong bối cảnh hiện nay và xu thế phát triển thì tỉ trọng nguồn điện từ NLTT ngày càng lớn và tiếp tục gia tăng trong tổng công suất nguồn điện ở Việt Nam nhưng lại tập trung chủ yếu ở một số vùng phụ tải thấp.

Hai là cơ chế chính sách giá FIT của chúng ta chưa liên tục, đang bị đứt gãy và gián đoạn. Đây cũng được coi một điểm nghẽn cần khơi thông dòng chảy và cần có một hành lang pháp lý thông suốt, thông thoáng, rõ ràng và liên tục. Các cơ chế chính sách áp dụng trong thời gian vừa qua chưa đưa ra được định hướng lâu dài.

Ba là, điện gió ngoài khơi là lĩnh vực có tiềm năng rất lớn của Việt Nam. Tuy nhiên, hiện nay, chúng ta đang thiếu một Quy hoạch tổng thể đầy đủ để hỗ trợ đầu tư phát triển nguồn điện này cũng như các hướng dẫn, chỉ dẫn cần thiết, rõ ràng cho các bước đi trong quá trình thực thi (từ xin giấy phép khảo sát, đo gió, khu vực/địa điểm nào sẽ ưu tiên phát triển dự án trong giai đoạn đến 2030 và sau 2030).

Ngoài ra, do thiếu quy định và hướng dẫn nên hiện nay một số địa phương đã thông qua khu vực khảo sát theo đề nghị của nhà đầu tư là quá lớn so với quy mô công suất dự kiến. Điều này vừa gây lãng phí không gian biển, tài nguyên biển cũng như hạn chế các nhà đầu tư tiềm năng khác đến tìm kiếm ý định và nhu cầu đầu tư thực sự.

-----------

Tại Hội nghị thượng đỉnh khí hậu COP26 tại Vương Quốc Anh vào đầu tháng 11/2021, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính khẳng định Việt Nam cam kết mạnh mẽ đạt mức phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050.

Giới chuyên gia đánh giá đây là mục tiêu đầy tham vọng và thách thức. Để hiện thực hoá cam kết này, một trong những biện pháp khả dĩ nhất là đẩy mạnh phát triển năng lượng tái tạo.

Với vị trí địa lý nằm trong khu vực cận nhiệt đới gió mùa và bờ biển dài hơn 3.000 km, Việt Nam là một trong những nước có tiềm năng lớn về phát triển năng lượng tái tạo, đặc biệt là với các loại hình năng lượng gió, năng lượng mặt trời.

Theo tính toán của Viện Năng lượng, tổng quy mô tiềm năng điện gió trên bờ và gần bờ của Việt Nam là 217GW, trong đó tiềm năng kỹ thuật điện gió ngoài khơi khoảng 160GW; tổng quy mô tiềm năng có thể phát triển của điện mặt trời là 386GW.

Phát triển năng lượng tái tạo là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước, thể hiện rõ qua Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị, Nghị quyết 140 của Chính phủ, trong đó có nội dung: "Tỷ lệ các nguồn năng lượng tái tạo trong tổng cung năng lượng sơ cấp đạt khoảng 15-20% vào năm 2030; 25-30% vào năm 2045".

Hiện nay, Bộ Công Thương đang tiếp tục hoàn thiện dự thảo Quy hoạch điện lực quốc gia 2021-2030, tầm nhìn 2045 (Quy hoạch điện VIII). Đây là bản quy hoạch có vai trò đặc biệt quan trọng đối với nhiều mặt của đời sống kinh tế - chính trị - an ninh - quốc phòng của cả nước trong nhiều thập kỷ tới. Trong đó, vai trò của năng lượng tái tạo cũng như các giải pháp, phương hướng thúc đẩy sự phát triển của lĩnh vực này là nội dung nhận được sự quan tâm lớn.

Để đóng góp một không gian mở giúp các chủ thể liên quan cùng chia sẻ và trao đổi những góc nhìn khác nhau, cả từ phía nhà đầu tư, cơ quan quản lý và các chuyên gia độc lập, sáng 22/12, tại Hà Nội, Tạp chí Nhà đầu tư/Tạp chí điện tử Nhadautu.vn sẽ tổ chức toạ đàm "Tháo gỡ "điểm nghẽn" phát triển năng lượng tái tạo".

Toạ đàm có sự góp mặt của đại diện Cục Điện lực & Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương), Vụ Kinh tế Công nghiệp (Bộ Kế hoạch & Đầu tư), Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng, Ủy ban Kinh tế của Quốc hội... và các chuyên gia năng lượng, tài chính, lãnh đạo các doanh nghiệp hàng đầu trong lĩnh vực năng lượng tái tạo của Việt Nam.

Toạ đàm hứa hẹn sẽ góp phần tuyên truyền Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị, Nghị quyết 140 của Chính phủ về định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; lấy ý kiến các chuyên gia, nhà quản lý, cộng đồng các nhà đầu tư về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng tái tạo trong việc xây dựng Quy hoạch điện VIII.