Cho vay ngang hàng tìm đường 'tái sinh'

(KTSG Online) - Là một trong ba lĩnh vực được chấp thuận thử nghiệm hoạt động, cho vay ngang hàng gặp thách thức lớn khi phải chứng minh giá trị riêng giữa thị trường cho vay trực tuyến đang cạnh tranh ngày càng khốc liệt hơn.

Thị trường “đóng băng”

Sau ba năm kể từ ngày dự thảo, Nghị định số 94/2025/NĐ-CP (Nghị định 94) của Chính phủ về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) các giải pháp công nghệ tài chính (fintech) trong lĩnh vực ngân hàng được ban hành. Chấm điểm tín dụng, chia sẻ dữ liệu qua giao diện lập trình ứng dụng mở (API) và cho vay ngang hàng (P2P lending) là ba lĩnh vực được thử nghiệm theo nghị định này.

Trong đó, cho vay ngang hàng được chú ý vì đã từng là tiêu điểm tăng trưởng rất nóng. Đây là hình thức kết nối trực tiếp giữa người vay và người cho vay, thường gọi là các nhà đầu tư. Vì loại bỏ vai trò trung gian là các tổ chức tín dụng truyền thống, mô hình này giúp giảm chi phí vay và tăng khả năng tiếp cận vốn, nhưng cũng mang lại nhiều rủi ro.

Không có con số thống kê chính thức về loại hình fintech này. Theo báo cáo Nextrans năm 2022, có hơn 260 công ty fintech hoạt động tại Việt Nam, trong đó gần 15%, tương ứng 42 công ty hoạt động trong lĩnh vực P2P lending, nhưng cũng có nguồn số liệu nói con số lên đến hàng trăm. Trong các báo cáo chính thức khác thì chỉ nói chung về con số 200 fintech gồm nhiều lĩnh vực.

Theo tìm hiểu của KTSG Online, hiện nay thị trường P2P lending được xem như “đóng băng”. Số lượng nền tảng còn lại hiện nay chỉ đếm trên đầu ngón tay, không ít trong số đó hoạt động kiểu cầm chừng.

Đây là hậu quả sau giai đoạn nở rộ mô hình cho vay trực tuyến lẫn lộn với cho vay ngang hàng trong bối cảnh không có khuôn khổ pháp lý kể từ năm 2016. Phần lớn mô hình này đến từ Trung Quốc, quốc gia được nêu lên như là điển hình thành công trong lĩnh vực P2P lending ở giai đoạn đó. Tuy nhiên sau giai đoạn Covid-19, điều kiện thị trường đã thay đổi hoàn toàn.

Cơ quản quản lý mạnh tay kiểm soát hoạt động của các ứng dụng cho vay trực tuyến cũng như thu hồi nợ, khiến các ứng dụng dần biến mất, có không ít dự án bị khởi tố. Thực tế đã có nhiều công ty lấy danh nghĩa cho vay ngang hàng để hoạt động tín dụng đen, cho vay với lãi suất cắt cổ.

Mặt khác, thị trường đầu ra cũng gặp khó với nhu cầu tiêu dùng giảm, ngay cả với các công ty tài chính tiêu dùng cũng gặp khó khăn về giải ngân, thu hồi nợ khi nền kinh tế chịu tác động tiêu cực từ dịch bệnh Covid-19 và sau đó là lãi suất tăng. Đi cùng đó là nhịp trầm lắng từ thị trường đầu tư mạo hiểm trong “mùa đồng gọi vốn”.

Đến thời điểm hiện nay, thị trường cho vay trực tuyến chỉ còn lại các ngân hàng, hoặc sự kết hợp giữa fintech và ngân hàng. Có thể kể đến như Ví trả sau của MoMo, Kredivo hợp tác với TPBank, hay ngân hàng số Cake.

Kỳ vọng mới từ sandbox

Trao đổi với KTSG Online, một nhà sáng lập nền tảng cho vay ngang hàng khởi nghiệp từ 2019 cho biết đang cùng nhóm nhà đầu tư tính toán tham gia khung sandbox và trở lại thị trường. Tương tự, một thương hiệu cho vay ngang hàng ra mắt vào năm 2016 của một tập đoàn mới đây cũng truyền thông để nói lại về giá trị của mô hình P2P lending.

Theo nhà sáng lập nền tảng cho vay ngang hàng ở trên, fintech này vẫn chạy quy mô nhỏ với tệp khách hàng cũ, không tìm khách mới cũng như không quảng cáo. “Việc tham gia sân chơi mới buộc các nền tảng P2P leding phải thay đổi, đổi mới sản phẩm đáp ứng nhu cầu thị trường nếu muốn tồn tại”, vị này nói.

Theo PGS. TS. Nguyễn Hữu Huân, Đại học UEH, bản thân các tổ chức tín dụng, đặc biệt là nhiều ngân hàng hoạt động theo mô hình số, cũng có thể tham gia khung thử nghiệm lần này.

Thực tế rào cản lớn nhất hiện nay của P2P lending là hệ thống chấm điểm tín dụng cho cá nhân còn thiếu và yếu, cũng như không có chế tài mạnh với người vay để tránh “xù nợ”. Do đó, với diễn biến hiện nay thì mô hình cá nhân cho vay cá nhân qua nền tảng là khó khả thi. “Mô hình này cần phải có cơ chế hỗ trợ cho nhà đầu tư, tức người cho vay cũng như bên chuyên chấm điểm tín dụng”, ông Huân đánh giá.

Nhìn chung, thử nghiệm sandbox là cơ hội “bước ra ánh sáng” với các công ty P2P lending nếu muốn thực sự tham gia thị trường này, nhưng phải “tiến hóa” trong bức tranh tiêu dùng số của thị trường đã không còn như xưa.

Nhưng theo ông Nguyễn Bá Diệp, nhà đồng sáng lập MoMo, khung sandbox thực chất vẫn là một thử nghiệm "mang tính thời vụ". Giấy phép là có thời gian và vấn đề lo ngại ở đây là công nghệ thay đổi quá nhanh. Nhiều khi có giấy phép rồi thì công nghệ đã thay đổi.

Vấn đề khác là câu chuyện thể chế hóa khung sandbox này sau thời gian thử nghiệm. Nếu thử nghiệm thành công thì có được thể chế hóa hay không, hay phải chờ tới hết thời hạn thử nghiệm? “Nếu khung sandbox thực hiện nhanh thì sẽ là lực đẩy rất mạnh cho giới công nghệ trong thời gian tới”, ông Diệp nói tại một tọa đàm về tháo gỡ rào cản cho kinh tế tư nhân gần đây.

Dù còn nhiều khó khăn, việc Chính phủ chính thức mở ra cánh cửa thử nghiệm đã đem lại cơ hội cho những startup kiên trì theo đuổi mô hình cho vay ngang hàng dựa trên nền tảng công nghệ. Nhưng trong dài hạn, P2P lending có trở thành kênh tín dụng chính thức hay không vẫn còn khó nói. Lưu ý rằng cơ quan quản lý các tổ chức tín dụng luôn đề cao tính quản trị rủi ro trong bất kỳ trường hợp nào, mà mô hình này thì huy động vốn từ xã hội - tức rất rủi ro.