Đa dạng hóa hệ thống thanh toán quốc tế để ứng phó với việc Nga bị loại khỏi SWIFT

*PV: Xin ông cho biết việc Nga bị loại khỏi hệ thống Hiệp hội Viễn thông Tài chính Liên ngân hàng Toàn cầu (SWIFT) có ảnh hưởng tới thanh toán của Việt Nam hay không và sự ảnh hưởng đó có lớn không, thưa ông?

TS. Phạm Nguyễn Anh Huy: Theo Hiệp hội SWIFT Nga, có khoảng 300 ngân hàng và tổ chức tín dụng của Nga nằm trong hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT. Hiện tại, Liên minh châu Âu mới chỉ loại 7 ngân hàng Nga khỏi hệ thống SWIFT trong khuôn khổ các lệnh trừng phạt bổ sung liên quan đến chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine. Nguyên nhân do đây là những tổ chức tài chính có mối quan hệ mật thiết với chính phủ Nga và các chiến dịch quân sự do Nga phát động.

Ngoài ra, Liên minh châu Âu cũng chưa đưa các ngân hàng lớn có vai trò chủ chốt trong giao dịch dầu khí như Sberbank and Gazprombank vào danh sách trừng phạt, thể hiện sự thận trọng nhất định để tránh các tác động quá tiêu cực tới các tổ chức liên quan ngoài Liên bang Nga.

Do đó, tôi cho rằng việc thanh toán của Việt Nam cho các đối tác Nga và ngược lại hiện nay sẽ bị ảnh hưởng một cách nhất định bởi lệnh cấm của Liên minh châu Âu, đặc biệt là các doanh nghiệp xuất nhập khẩu có phát sinh giao dịch với các ngân hàng nằm trong lệnh cấm.

Ngoại trừ các doanh nghiệp dầu khí, các doanh nghiệp trong các ngành chiếm tỷ trọng lớn trong xuất khẩu như thiết bị điện và điện tử hoăc nhập khẩu như ngũ cốc hay sắt thép sẽ gánh chịu những ảnh hưởng tiêu cực đến từ lệnh cấm này.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng Nga là một đối tác kinh tế - thương mại lớn của Việt Nam. Giá trị xuất khẩu của Việt Nam sang Nga đạt khoảng 3,2 tỷ USD và giá trị nhập khẩu từ Nga về Việt Nam khoảng 2,3 tỷ USD trong năm 2021.

Do vậy, nếu như Nga bị loại hoàn toàn ra khỏi hệ thống SWIFT như Iran trước kia thì vấn đề sẽ nghiêm trọng hơn hiện tại. Việt Nam sẽ không thể thanh toán cho bất cứ một đối tác Nga nào và ngược lại không có đối tác Nga nào có thể thanh toán cho các tổ chức Việt Nam thông qua hệ thống SWIFT.

*PV: Theo ông, Việt Nam có thể "né” các tác động tiêu cực từ việc Nga bị loại khỏi hệ thống SWIFT làm ảnh hưởng tới thanh toán của Việt Nam bằng các giải pháp như thế nào?

TS. Phạm Nguyễn Anh Huy: Như tôi đã đề cập ở trên, nếu như Nga bị loại hoàn toàn ra khỏi hệ thống SWIFT thì vấn đề sẽ nghiêm trọng hơn hiện tại.

Nếu điều này xảy ra, Việt Nam sẽ phải tìm đến các giải pháp thanh toán thay thế hệ thống SWIFT cho các đối tác ở Nga. Hiện tại, theo tôi, chúng ta có thể tìm đến những giải pháp thanh toán như sau:

Một là, Việt Nam có thể cân nhắc sử dụng hệ thống SPFS của Nga (một hệ thống giống SWIFT được phát triển cho các ngân hàng Nga) thông qua các nước trung gian như Trung Quốc, Cuba, Armenia, Thổ Nhĩ Kỳ, Belarus, Uzbekistan hay Kazakhstan.

Hai là, Việt Nam và Nga có thể thiết lập một hệ thống thông tin liên lạc song phương cho việc thanh toán.

Ba là, Việt Nam có thể trực tiếp tham gia vào hệ thống SPFS của Nga.

Bốn là, Việt Nam có thể sử dụng hệ thống thanh toán CIPS của Trung Quốc như cách hiện tại phía Nga đang áp dụng.

Tuy nhiên, điều đáng lưu ý là các giải pháp trên đều tiềm ẩn nhiều rủi ro và có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc thanh toán giữa hai nước. Ví dụ như hệ thống SPFS chỉ hoạt động vào giờ làm việc của các ngày làm việc trong tuần, CIPS chỉ chấp nhận giải quyết các khoản thanh toán bằng đồng Nhân dân tệ hay việc tăng thanh toán ngoại tệ thông qua các nước trung gian tới Nga có thể bị quản lý chặt chẽ.

*PV: Nhìn từ góc độ lạc quan, liệu có tác động tích cực nào tới thanh toán quốc tế của Việt Nam từ sự việc trên không, thưa ông?

TS. Phạm Nguyễn Anh Huy: Theo tôi, việc một số ngân hàng của Nga bị loại khỏi hệ thống SWIFT không hoàn toàn chỉ mang lại ảnh hưởng tiêu cực cho thanh toán của Việt Nam. Nhìn về mặt tích cực, đây cũng là một cơ hội để các doanh nghiệp và ngân hàng Việt Nam tìm hiểu thêm về các hệ thống thanh toán quốc tế khác như một số hệ thống kể trên.

Đa dạng hóa hệ thống thanh toán quốc tế sẽ giúp các doanh nghiệp và ngân hàng Việt chủ động hơn trong ứng phó với các trường hợp tương tự hiện tại, tránh được những gián đoạn và tổn thất trong quá trình thanh toán với các đối tác quốc tế.

*PV: Lời khuyên của ông cho các ngân hàng và doanh nghiệp Việt Nam có giao dịch thương mại với các đối tác Nga trong bối cảnh hiện nay là gì để việc thực hiện các giao dịch tài chính cũng như thanh toán các đơn hàng được thuận lợi?

TS. Phạm Nguyễn Anh Huy: Tôi cho rằng, các doanh nghiệp, Ngân hàng Nhà nước và các tổ chức tín dụng Việt Nam nên tiếp tục theo sát diễn biến trên thị trường thanh toán quốc tế và các động thái mà các bên có thể đưa ra sắp tới, để có những phản ứng kịp thời với các phương án thanh toán thay thế phù hợp, hạn chế tác động tiêu cực.

Như đã phân tích ở trên, qua sự viêc này, các doanh nghiệp và ngân hàng Việt Nam có cơ hội để tìm hiểu thêm về các hệ thống thanh toán quốc tế khác và chuẩn bị sẵn các phương án dự phòng rủi ro thanh toán, nhằm hoạt động bền vững hơn trong bối cảnh hiện tại và tương lai.

*PV: Xin cảm ơn ông!