Kinh tế xanh: Việt Nam phải giải bài toán kép

(KTSG Online) - Việt Nam đang đối diện với bài toán kép: vừa duy trì tăng trưởng cao, vừa thực hiện cam kết phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050. Áp lực này đặt ra “sáng kiến thay đổi cục diện”, cũng là cơ hội để Việt Nam nhảy vọt, vừa duy trì tăng trưởng, vừa giảm phát thải, đồng thời tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu trong bối cảnh mới.

Từ ‘xanh ngập ngừng’ đến cơ hội phát triển mớiVốn rót vào chậm lại nhưng kinh tế xanh vẫn là xu hướng phát triểnTham luận mở đầu sự kiện "Phát triển bền vững 2025: Kỷ nguyên mới cho phát triển Kinh Tế Xanh” chủ đề Tăng trưởng xanh: Cơ hội đột phá và hướng đi cho Việt Nam trong bối cảnh mới do TS. Bùi Thanh Minh, Phó giám đốc Văn phòng Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) trình bày. Ảnh: Đạt Thành

Sự kiện "Phát triển bền vững 2025: Kỷ nguyên mới cho phát triển Kinh Tế Xanh”, thuộc chuỗi Diễn đàn Kinh tế Xanh do Tạp chí Kinh tế Sài Gòn (Saigon Times Group) tổ chức hàng năm, diễn ra hôm nay (28-8) tại TPHCM với tham luận mở đầu Tăng trưởng xanh: Cơ hội đột phá và hướng đi cho Việt Nam trong bối cảnh mới do TS. Bùi Thanh Minh, Phó giám đốc Văn phòng Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) trình bày.

Thế giới: Xu hướng bảo hộ và cạnh tranh xanh tăng cao

TS. Bùi Thanh Minh nhận định, bức tranh kinh tế thế giới ngày càng phân mảnh, trong đó ba cực Mỹ - Liên minh châu Âu (EU) - Trung Quốc có ảnh hưởng trực tiếp đến triển vọng xanh của Việt Nam. Mỹ dưới thời Trump 2.0 quay trở lại chính sách công nghiệp và bảo hộ. Thuế nhập khẩu cơ bản 10% và thuế đối ứng 25-50% với nhiều đối tác thương mại được áp dụng, cùng với việc ban hành “Đạo luật to đẹp” nhằm đưa sản xuất trở về Mỹ.

Đáng chú ý, Mỹ đã rút khỏi Hiệp định Paris, đình chỉ các khoản giải ngân của Đạo luật Giảm lạm phát (IRA), và bãi bỏ các chính sách ESG, ưu tiên tăng trưởng kinh tế hơn mục tiêu môi trường.

Ở một cực khác, EU tiếp tục siết chặt hàng rào phi thuế quan gắn với tiêu chuẩn xanh. Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), Chỉ thị báo cáo bền vững (CSRD) và Thẩm định tính bền vững (CSDDD) buộc các đối tác xuất khẩu, trong đó có Việt Nam, phải chứng minh chuỗi cung ứng bền vững, lượng phát thải minh bạch. Dù đã có điều chỉnh để giảm gánh nặng cho doanh nghiệp nhỏ, CBAM vẫn bao phủ 99% lượng khí thải nhập khẩu vào EU.

Nước láng giềng Trung Quốc sau 10 năm triển khai chiến lược “Made in China 2025” đã đạt vị thế dẫn đầu toàn cầu trong 6 lĩnh vực, đặc biệt trong công nghệ xanh (pin lithium-ion, năng lượng mặt trời). Kế hoạch “Made in China 2035” được kỳ vọng tiếp tục củng cố vị thế, đẩy mạnh tự chủ công nghệ và sản xuất thông minh.

Bối cảnh thế giới cho thấy thương mại quốc tế ngày càng gắn chặt với yếu tố xanh, công nghệ và địa chính trị. Nền kinh tế phụ thuộc vào xuất khẩu của Việt Nam sẽ chịu tác động trực tiếp từ cả chính sách bảo hộ và hàng rào phi thuế quan mới.

Sự kiện "Phát triển bền vững 2025: Kỷ nguyên mới cho phát triển Kinh Tế Xanh”, thuộc chuỗi Diễn đàn Kinh tế Xanh do Tạp chí Kinh tế Sài Gòn (Saigon Times Group) tổ chức ngày 28-8-2025 tại TPHCM. Ảnh: Đạt Thành

Việt Nam: Ba hướng đi chiến lược chuyển đổi xanh quốc gia

Kinh tế Việt Nam đạt mức tăng trưởng cao, với GDP năm 2024 và quí 1-2025 đều tăng quanh mức 7%. Tuy nhiên, đằng sau bức tranh tăng trưởng tích cực là dấu hiệu chậm lại trong dài hạn khi tốc độ tăng trưởng trung bình đã giảm dần xuống dưới 7% từ sau 2010.

Nếu không có giải pháp đột phá, Việt Nam sẽ khó thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình. Trong bối cảnh đó, kinh tế xanh là chìa khóa để Việt Nam đột phá và duy trì tăng trưởng hai con số. TS  Bùi Thanh Minh nhấn mạnh, để đạt mục tiêu Net Zero vào năm 2050 như Chính phủ đã cam kết tại hội nghị COP26 thì Việt Nam không thể thiếu sự hỗ trợ quốc tế.

Song song đó, cơ cấu phát thải của Việt Nam vẫn phụ thuộc lớn vào điện than, giao thông và nông nghiệp, vốn chiếm lần lượt khoảng 30%, 7,2% và 43% tổng phát thải quốc gia.

Việt Nam đang vận hành song song hai mô hình tăng trưởng: dựa trên hiệu quả (efficiency-driven) và dựa trên đổi mới sáng tạo (innovation-driven). Đây là giai đoạn bản lề để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình. Bốn nghị quyết trung ương gần đây liên tiếp được ban hành được ví như “bộ tứ trụ cột” cho phát triển, đặc biệt là khu vực kinh tế tư nhân gồm Nghị quyết 57-NQ/TW về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; Nghị quyết 59-NQ/TW về hội nhập quốc tế trong tình hình mới; Nghị quyết 66-NQ/TW về cải cách xây dựng và thực thi pháp luật; Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân.

Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh (Quyết định 1658/QĐ-TTg năm 2021), Danh mục công nghệ chiến lược (2025) và Quy định tiêu chí môi trường cho dự án đầu tư xanh (2025) tạo nền tảng chính sách cho phát triển bền vững. Ba hướng đi chiến lược đang được nhấn mạnh gồm xây dựng một hệ thống pháp luật hiện đại; ứng dụng công nghệ số (AI, IoT, Big Data) trong giám sát phát thải, quản trị năng lượng; kết hợp vốn trong nước và quốc tế để phát triển cụm công nghiệp xanh, đáp ứng tiêu chuẩn ESG toàn cầu.

TS. Bùi Thanh Minh cho biết thêm, song song với các chính sách vĩ mô, chuyển động ở cấp ngành của Việt Nam cũng đang diễn ra ráo riết. Ngành nông nghiệp phát triển mô hình carbon thấp, hữu cơ, tuần hoàn; triển khai chương trình 1 triệu ha lúa phát thải thấp. Ngành năng lượng đang chuyển dịch từ than sang điện gió, mặt trời, LNG; phát triển lưới điện thông minh và thủy điện tích năng. Trong khi đó ngành giao thông đang thúc đẩy xe điện, logistics xanh, metro, đường sắt đô thị còn ngành du lịch đang đẩy mạnh du lịch sinh thái, chứng nhận “cơ sở lưu trú xanh”.

Bên cạnh các nỗ lực nói trên Việt Nam còn có thể đón thêm một cơ hội đột phá từ hydro xanh và cụm công nghiệp sạch. Theo McKinsey (2022), Việt Nam sở hữu tiềm năng trên 1.000 GW năng lượng tái tạo, đủ để trở thành trung tâm sản xuất hydro xanh chi phí cạnh tranh hàng đầu thế giới. Việc hình thành các cụm công nghiệp xanh quanh nguồn năng lượng tái tạo không chỉ giúp giảm chi phí, mà còn tạo động lực lan tỏa cho các doanh nghiệp nhỏ hơn trong chuỗi giá trị.

Theo TS Minh, kinh tế xanh không còn là khái niệm xa vời, mà là yêu cầu tất yếu với Việt Nam trong thế giới đầy biến động. Tận dụng được nội lực từ cải cách và đổi mới, đồng thời thích ứng với áp lực bên ngoài về tiêu chuẩn xanh và cạnh tranh công nghệ, Việt Nam sẽ không thể ngập ngừng mà phải quyết đoán đi theo con đường vừa duy trì tăng trưởng, vừa khẳng định vị thế trong nền kinh tế toàn cầu.