Làn sóng IPO khi chứng khoán bay cao - Thách thức cho nhà đầu tư

(KTSG) - Những thương vụ IPO lớn đang thu hút sự chú ý của các nhà đầu tư, trong bối cảnh chứng khoán đang trở thành một trong những kênh đầu tư hấp dẫn nhất. Khi mùa xuân IPO trở lại, doanh nghiệp đón đầu cơ hội, nhà đầu tư lại càng phải tỉnh táo.

Mùa xuân IPO đang trở lại?

Thứ Tư tuần trước (ngày 3-9-2025), phương án chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) của Công ty cổ phần (CTCP) Chứng khoán VPBank (VPBankS) đã được cổ đông thông qua bằng văn bản. Theo đó, VPBankS sẽ chào bán tối đa 375 triệu cổ phiếu trong giai đoạn từ quí 3-2025 đến quí 2-2026, tương ứng 25% lượng cổ phiếu đang lưu hành, để tăng vốn từ 15.000 tỉ đồng lên tối đa 18.750 tỉ đồng.

Trước đó, một công ty chứng khoán lớn khác là CTCP Chứng khoán Kỹ thương (TCBS) cũng đã xác định thời điểm IPO trong giai đoạn từ quí 3-2025 đến quí 1-2026. Công ty dự kiến bán tối đa 231 triệu cổ phiếu trong đợt IPO, tương đương 11,1% vốn, để nâng vốn điều lệ từ 20.801 tỉ đồng lên 23.113 tỉ đồng. Với giá chào bán 46.800 đồng/cổ phiếu, tương ứng định giá TCBS khoảng 4,1 tỉ đô la Mỹ sau chào bán và có thể trở thành thương vụ IPO lớn nhất lịch sử ngành chứng khoán Việt Nam.

Thống kê cho thấy, năm 2019 thị trường IPO tại Việt Nam chứng kiến 27 thương vụ, tương ứng quy mô 172 triệu đô la Mỹ; số lượng thương vụ đi xuống trong các năm sau đó, với năm 2021 có 13 thương vụ huy động gần 16 triệu đô la Mỹ, năm 2022 còn tám thương vụ huy động hơn 71 triệu đô la Mỹ. Thị trường IPO chạm đáy khi ghi nhận ba thương vụ trong năm 2023, huy động hơn 7 triệu đô la Mỹ và chỉ còn một thương vụ trong năm 2024 với mức huy động khoảng 37 triệu đô la Mỹ.

Khi VN-Index ở vùng đỉnh lịch sử, “mỏ neo” so sánh P/E theo thị trường cũng cao hơn, mức chiết khấu yêu cầu từ nhà đầu tư sơ cấp giảm. Thị trường thuận lợi và tâm lý chấp nhận rủi ro cao hơn cũng giúp tăng khả năng hỗ trợ giá sau khi niêm yết, giảm thiểu tâm lý “đứt gãy” ngay phiên đầu, từ đó nâng uy tín doanh nghiệp và tạo điều kiện cho các vòng huy động vốn tiếp theo.

Tuy nhiên, những gì diễn ra gần đây cho thấy, dường như mùa xuân IPO đang trở lại sau nhiều năm ảm đạm. Và có thể thấy nhóm công ty chứng khoán sẽ “mở màn” cho chu kỳ IPO mới, khi triển vọng lợi nhuận ngành này được kỳ vọng bứt phá theo thanh khoản thị trường, trong khi định giá theo P/E (giá thị trường của cổ phiếu/thu nhập mỗi cổ phiếu), P/B (giá thị trường/giá trị sổ sách của cổ phiếu) hấp dẫn hơn trong con mắt nhà đầu tư nội, cùng với mô hình kinh doanh nhạy chu kỳ thu hút các nhà đầu tư ưa thích nhóm cổ phiếu có hệ số “beta” cao.

Không chỉ nhóm chứng khoán, các ngành khác cũng đang tận dụng cơ hội để tiến hành IPO. Vinpearl (VPL) chính thức niêm yết gần 1,8 tỉ cổ phiếu trên sàn HOSE từ ngày 13-5-2025, ghi danh một “tân binh” quy mô lớn, gia tăng đáng kể vốn hóa sàn và độ phủ ngành du lịch - nghỉ dưỡng. Hay như F88 (F88) chào sàn UpCom ngày 8-8-2025 và nhanh chóng trở thành mã có thị giá cao nhất sàn, qua đó tái khẳng định khẩu vị của thị trường với các mô hình bán lẻ tài chính có kiểm soát rủi ro.

Gelex Group (HOSE: GEX) dự kiến cuối năm nay sẽ IPO CTCP Hạ tầng Gelex - một trong hai đơn vị chủ lực của tập đoàn này, quản lý nhóm đơn vị thành viên trong các lĩnh vực bất động sản công nghiệp, vật liệu xây dựng, năng lượng và nước sạch. Tập đoàn Hoa Sen đang xúc tiến kế hoạch đưa hai công ty con là CTCP Ống thép Hoa Sen và CTCP Nhựa Hoa Sen lên sàn, cùng với việc tách chuỗi bán lẻ Hoa Sen Home thành pháp nhân độc lập để IPO trong năm năm tới.

CTCP Đầu tư Thế giới Di động (HOSE: MWG) vừa công bố định hướng chiến lược đến năm 2030, trong đó tâm điểm là kế hoạch tách Thế Giới Di Động - Điện Máy Xanh (MW) và Bách Hóa Xanh (BHX) thành các công ty niêm yết độc lập. Đến năm 2030, tập đoàn dự định sẽ IPO chuỗi MW, còn Bách Hóa Xanh cũng được định hướng “tăng tốc để hiện thực hóa tầm nhìn 2030 và mục tiêu niêm yết”.

Cơ hội của doanh nghiệp và thách thức cho nhà đầu tư

Với việc thị trường chứng khoán (TTCK) tăng trưởng mạnh mẽ từ đầu năm 2025 đến nay, VN-Index gần đây đã vượt qua mốc 1.700 điểm, tăng gần 60% so với mức đáy đầu tháng 4-2025, dễ hiểu vì sao các doanh nghiệp lại lên kế hoạch IPO hàng loạt. Dù đang trải qua giai đoạn điều chỉnh, nhưng triển vọng tăng trưởng trong dài hạn của TTCK vẫn rất khả quan, với chất xúc tác đến từ chính sách nới lỏng để kích thích tăng trưởng mạnh mẽ.

Về cơ bản, TTCK đi lên không chỉ giúp tô sáng bức tranh định giá ở thời điểm chào bán, mà còn gia tăng xác suất thành công về phân phối, tạo dư địa cho diễn biến tích cực sau niêm yết. Với thanh khoản dồi dào, giá trị giao dịch bình quân liên tục lập kỷ lục mới trong thời gian gần đây, dòng tiền mạnh mẽ đang hỗ trợ cho làn sóng huy động vốn qua sàn chứng khoán của nhiều doanh nghiệp.

Hạ tầng giao dịch nâng cấp, với hệ thống KRX chính thức vận hành từ ngày 5-5-2025, giúp đặt nền móng cho nhiều cải tiến kỹ thuật (quy trình, bù trừ, room…) và là mảnh ghép quan trọng trong lộ trình nâng hạng TTCK. Khi hạ tầng/thủ tục được thông suốt, chi phí phát hành giảm và trải nghiệm nhà đầu tư được cải thiện, dòng tiền càng luân chuyển sôi động. Thị trường cũng đang tiến gần đến mục tiêu nâng hạng, nên nhiều doanh nghiệp cũng tranh thủ thời cơ IPO để thu hút dòng vốn ngoại.

Tổng hòa các yếu tố này tạo ra tâm thế chấp nhận rủi ro cao hơn, biên chấp nhận định giá rộng hơn, từ đó giảm rủi ro thất bại cho các đợt IPO và giảm mức pha loãng cho cổ đông hiện hữu. Rõ ràng khi VN-Index ở vùng đỉnh lịch sử, “mỏ neo” so sánh P/E theo thị trường cũng cao hơn, mức chiết khấu yêu cầu từ nhà đầu tư sơ cấp giảm. Thị trường thuận lợi và tâm lý chấp nhận rủi ro cao hơn cũng giúp tăng khả năng hỗ trợ giá sau khi niêm yết, giảm thiểu tâm lý “đứt gãy” ngay phiên đầu, từ đó nâng uy tín doanh nghiệp và tạo điều kiện cho các vòng huy động vốn tiếp theo.

Tuy làn sóng IPO ở góc độ nào đó tác động tích cực tới động lực của TTCK, khi cung cấp thêm nhiều hàng hóa chất lượng, đa dạng hóa cổ phiếu niêm yết theo ngành nghề và góp phần giảm bớt chênh lệch về vốn hóa quá lớn giữa các nhóm ngành, góp phần làm tăng quy mô TTCK…, nhưng đi kèm theo đó cũng có không ít rủi ro.

Đầu tiên là định giá “nóng” và pha loãng kỳ vọng, khi thị trường hưng phấn có thể đẩy định giá sơ cấp lên cao, thu hẹp “biên an toàn”. Với nhóm công ty chứng khoán, lợi nhuận nhạy chu kỳ, nhà đầu tư nên kiểm tra kỹ khả năng bình thường hóa thanh khoản sau giai đoạn cao trào. Dữ liệu lịch sử cho thấy các đợt bùng nổ có thể nhanh chóng hạ nhiệt khi dòng tiền phân hóa. Đặc biệt, nếu nhiều thương vụ lớn cùng “đổ bộ”, cầu có thể không hấp thụ kịp trong ngắn hạn, tạo áp lực cho giai đoạn kế tiếp của thị trường.

Thực tế cho thấy, trong quá khứ có không ít cổ phiếu khi IPO được định giá rất cao, đến khi niêm yết lại sụt giảm thê thảm, khiến nhà đầu tư thiệt hại không nhỏ. Thông tin bất đối xứng trong chu kỳ tăng trưởng nóng cũng mang lại rủi ro cho các nhà đầu tư. Vì vậy, nhà đầu tư cần đọc kỹ bản cáo bạch, chất lượng kiểm toán, cấu trúc room ngoại, mức độ tham gia của tổ chức uy tín/nhà đầu tư dài hạn, cũng như phân tích thật kỹ lưỡng về mô hình kinh doanh của doanh nghiệp, triển vọng ngành trong trung, dài hạn và không nên tham gia chỉ với kỳ vọng giá cổ phiếu tăng ngay sau khi niêm yết.