CỔNG THÔNG TIN VÀ ĐẦU TƯ QUỐC TẾ
Điều gây chú ý trong đường dây “sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm” do Võ Thị Ngọc Ngân (thường gọi là DJ Ngân 98) cầm đầu, đó là chỉ tính giai đoạn 2023 - 2024, doanh thu từ việc bán “viên rau củ Collagen” dù không được cấp phép lưu hành, không có hồ sơ công bố sản phẩm đã lên tới hàng trăm tỷ đồng.
Bài học từ vụ việc DJ Ngân 98
Không chỉ vậy, các sản phẩm viên Collagen trong đường dây của Ngân 98 còn được cơ quan chức năng xác định có chứa những hoạt chất bị cấm sử dụng trong thực phẩm do ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người tiêu dùng.
Trước xu hướng mua sắm sản phẩm của Gen Z (đặc biệt là chịu sự ảnh hưởng từ kênh xã hội và người nổi tiếng) thì bản thân các doanh nghiệp làm ăn chân chính cũng đang loay hoay giữa “ngã ba đường”.
Nhiều ý kiến cho rằng việc xử lý hình sự DJ Ngân 98 - một người nổi tiếng trên mạng xã hội, là hơi muộn màng khi quá trình phạm tội lừa gạt người tiêu dùng đã diễn ra trong thời gian dài. Nên chăng các cơ quan chức năng cần tiếp tục đẩy mạnh kiểm tra chất lượng sản phẩm đang được quảng bá bởi một số ca sĩ, diễn viên, người nổi tiếng trên mạng xã hội.
Cần thấy rằng những nỗ lực triệt phá hàng giả, hàng kém chất lượng như trường hợp DJ Ngân 98 là rất cần thiết trong lúc này. Như lưu ý của Ts. Nguyễn Mạnh Hùng, chuyên gia Quản lý chuỗi cung ứng và logistics, các sản phẩm giả kém chất lượng đem đến rủi ro cho người tiêu dùng, làm giảm niềm tin vào toàn ngành. Các tác động này đặc biệt nghiêm trọng đối với những sản phẩm thiết yếu như thực phẩm, đồ uống, dược mỹ phẩm hay hàng tiêu dùng hằng ngày.
Không chỉ vậy, theo Ts. Hùng, hàng giả xuất hiện tràn lan làm giảm doanh thu từ sản phẩm chính hãng và tổn hại uy tín thương hiệu, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cộng đồng doanh nghiệp (DN) sản xuất tại Việt Nam. DN phải trả phí để được bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và mất phí khởi kiện nếu bị đạo nhái, trong khi đó hàng giả lại thỏa sức tung hoành tạo ra cạnh tranh không công bằng
Còn theo nhận định mới đây về ngành hàng thực phẩm và đồ uống (F&B) từ Bộ phận phân tích thuộc Công ty chứng khoán Shinhan, việc tăng cường kiểm soát và triệt tiêu các đường dây buôn bán hàng giả, kém chất lượng (trong lĩnh vực thực phẩm, dược phẩm, mỹ phẩm…) đang góp phần “thanh lọc” thị trường và gia tăng cạnh tranh cho các DN nội địa của Việt Nam, cũng như giúp DN chớp lấy cơ hội mở rộng thị phần từ khoảng trống tiêu thụ các sản phẩm bị loại bỏ.
Ngoài ra, quá trình “thanh lọc” hàng giả, hàng kém chất lượng trên thị trường “sân nhà” cũng cần người tiêu dùng thay đổi nhận thức của mình trong quá trình mua sắm hàng hóa.
Bởi lẽ, nếu quan sát hành vi tiêu dùng hiện nay sẽ thấy quyết định mua hàng không còn xuất phát chủ yếu từ thương hiệu hay truyền thông chính thống, mà chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ các kênh xã hội và cá nhân có tầm ảnh hưởng.
Như việc chịu ảnh hưởng từ các kênh xã hội, theo ông Nguyễn Phương Lâm, Trưởng bộ phận Phân tích thị trường của YouNet ECI, đối với người tiêu dùng Gen Z (thế hệ những người sinh trong khoảng năm 1997-2012) ưu tiên mua sắm qua livestream, sẵn sàng thử nghiệm các sản phẩm mới. Đến 70% mua sắm trực tuyến ít nhất một lần mỗi tuần. Các đơn hàng thường có giá trị không quá cao nhưng tần suất liên tục, chủ yếu phục vụ nhu cầu cá nhân.
Trên thực tế, như đánh giá của ông Lâm, Gen Z đang nổi lên như một trụ cột tăng trưởng mạnh mẽ, với thói quen mua sắm đặc trưng gắn liền với các nền tảng giải trí. Thế hệ này tìm đến các sàn thương mại điện tử để giải trí, khám phá sản phẩm mới và săn các ưu đãi giảm giá sâu (từ 30% trở lên).
Riêng ở lĩnh vực F&B, trong khảo sát mới đưa ra từ CTCP Báo cáo Đánh giá Việt Nam (Vietnam Report) có cho biết 44,2% người tiêu dùng cho biết họ thường xuyên thử các sản phẩm F&B mới. Trong số các kênh tiếp cận sản phẩm mới, quảng cáo trên mạng xã hội dẫn đầu với 79,3%, vượt xa các kênh truyền thống như báo chí chuyên ngành (11,0%) hay website thương hiệu (6,5%).
Không để “người nổi tiếng dùng gì, mình dùng nấy”
Đáng chú ý, người nổi tiếng/KOLs (người dẫn dắt dư luận chủ chốt)/influencers (người ảnh hưởng) chiếm 31,4%, dần trở thành cầu nối có ảnh hưởng lớn giữa sản phẩm và người tiêu dùng. Con số này phản ánh xu hướng người tiêu dùng ngày càng dựa nhiều vào các cá nhân có tầm ảnh hưởng, thay vì các nguồn thông tin chính thống.
Tuy nhiên, như lưu ý từ Vietnam Report, sự dịch chuyển niềm tin này lại tiềm ẩn một vòng rủi ro phức tạp, nhất là khi tâm lý FOMO (hội chứng sợ bỏ lỡ xu hướng) – khiến người tiêu dùng dễ mua theo phong trào, bất chấp những cảnh báo về chất lượng.
Điều này có thể thấy rõ khi thực tế thời gian gần đây, không ít vụ việc cho thấy “người nổi tiếng” đã vô tình hoặc cố ý tiếp tay cho sản phẩm kém chất lượng. Từ thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc, đồ uống gắn mác “tốt cho sức khỏe” nhưng chưa qua kiểm chứng, cho tới các sản phẩm quảng cáo sai lệch công dụng, tất cả đều để lại hệ quả nặng nề, đó là sức khỏe người tiêu dùng bị đe dọa và lòng tin xã hội bị xói mòn.
Theo giới chuyên gia, khi phần lớn người tiêu dùng đặt niềm tin vào những lời giới thiệu của người nổi tiếng/KOLs/influencers, cán cân đánh giá sản phẩm không còn dựa trên các chuẩn mực an toàn hay bằng chứng khoa học, mà chuyển sang cảm tính, uy tín cá nhân và hiệu ứng FOMO.
Thực tế cho thấy, không phải tất cả người nổi tiếng/KOLs/influencers đều có kiến thức chuyên môn về F&B, nhiều người chỉ đơn thuần nhận lời quảng cáo theo hợp đồng. Trong trường hợp đó, mỗi phát ngôn, mỗi video quảng bá có thể trở thành “con dao hai lưỡi”: Thúc đẩy doanh số nhanh chóng nhưng cũng có thể gây hiệu ứng ngược nếu chất lượng sản phẩm không đảm bảo.
Trong khi đó, trước xu hướng mua sắm sản phẩm của Gen Z như kể trên (đặc biệt là chịu sự ảnh hưởng từ kênh xã hội và người nổi tiếng) thì bản thân các DN làm ăn chân chính cũng đang loay hoay giữa “ngã ba đường”.
Ông Nguyễn Phương Lâm cho rằng các DN cần có một kế hoạch dài hạn và riêng biệt. Chẳng hạn như hướng tới tương lai bằng cách ưu tiên xây dựng trải nghiệm mua sắm liền mạch, không đứt gãy, đồng thời sớm chuẩn bị chiến lược để tiếp cận thế hệ Alpha – nhóm khách hàng kế cận với hành vi mua sắm được dự báo sẽ còn khác biệt hơn nữa.
Hoặc là cần xác định rõ tệp khách hàng mục tiêu và tập trung nguồn lực vào các kênh bán hàng phù hợp. Bên cạnh đó, theo ông Lâm, các DN nên tìm kiếm “khoảng trắng” thị trường, xây dựng giải pháp “đo ni đóng giày”.
Về phía người tiêu dùng (nhất là thế hệ Gen Z), từ vụ việc “người nổi tiếng” như DJ Ngân 98 sa lưới pháp luật, điều mong đợi là họ cần tỉnh táo hơn, không để “người nổi tiếng dùng gì, mình dùng nấy” mà cần quay trở lại với những tiêu chuẩn an toàn, chứng nhận chất lượng và thông tin minh bạch.
Thế Vinh
