Thiết kế lộ trình hợp lý, tránh tác động tiêu cực khi tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đồ uống có cồn

Tiếp tục chuỗi hội thảo về "Sửa thuế để thúc đẩy hoạt động doanh nghiệp", ngày 14/8 tại Hà Nội, Báo Đầu tư tổ chức hội thảo để đóng góp thêm những ý kiến, giúp cơ quan soạn thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) có góc nhìn đa chiều về lộ trình tăng thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm rượu, bia và bổ sung mặt hàng nước giải khát có đường vào đối tượng chịu thuế.

Phát biểu tại hội thảo, ông Lê Trọng Minh, Tổng Biên tập Báo Đầu tư, cho biết ước tính đóng góp của thuế tiêu thụ đặc biệt ngành bia, rượu, nước giải khát khoảng 60 ngàn tỷ đồng, tương đương khoảng 3,4% thu ngân sách nhà nước trong năm 2023. 

Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) do Bộ Tài chính đề xuất nhận được sự ủng hộ, đánh giá cao của nhiều doanh nghiệp, chuyên gia. Mục tiêu của chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có cồn tại Việt Nam được đánh giá là khá tương đồng với mục tiêu cơ bản tại các quốc gia trên thế giới, trong đó, mục tiêu cơ bản nhất vẫn là bảo vệ sức khỏe của người tiêu dùng, điều tiết lượng sử dụng và hạn chế tình trạng lạm dụng rượu/bia. Bên cạnh đó, mục tiêu về đảm bảo bền vững nguồn thu ngân sách nhà nước cũng được nhấn mạnh.

Tuy nhiên, các phương án lộ trình tăng thuế được đưa ra trong dự thảo cũng đang làm dấy lên những băn khoăn, trong bối cảnh cộng đồng doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp ngành rượu, bia, nước giải khát nói riêng vẫn phải đối mặt với rất nhiều khó khăn.

"Riêng ngành đồ uống đã chứng kiến thực trạng lợi nhuận bình quân toàn ngành liên tục giảm từ năm 2021, thu ngân sách toàn ngành giảm bình quân 10%/năm trong giai đoạn 2020-2023. Lượng hàng tồn kho riêng 6 tháng đầu năm 2024 tăng 29% so với cùng kỳ năm trước", ông Minh nêu rõ.

Vì vậy, việc tăng mạnh và nhanh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có cồn có thể tạo ra tình huống “khó chồng khó” đối với doanh nghiệp và người lao động trong ngành cũng như các ngành liên quan.

Là lĩnh vực không chỉ liên quan đến các doanh nghiệp và người lao động trực tiếp trong ngành mà còn hàng triệu lao động trong các ngành liên quan, chắc chắn các tác động từ việc điều chỉnh thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ không nhỏ.

Vì vậy, những phân tích, kiến giải từ các chuyên gia, cơ quan nghiên cứu độc lập sẽ cung cấp thêm những luận cứ khoa học và kinh nghiệm thực tiễn sâu sắc, đưa ra những đề xuất hợp lý, thiết thực để các nhà hoạch định chính sách sẽ kiến tạo nên một sắc thuế hợp lý, đạt được các mục tiêu đề ra, đó là hài hòa lợi ích của nhà nước, doanh nghiệp và xã hội, ổn định môi trường đầu tư kinh doanh.

Phác hoạ bức tranh kinh doanh ngành đồ uống hiện nay, bà Chu Thị Vân Anh, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam (VBA), cho biết ngành đồ uống hiện gặp nhiều khó khăn liên tiếp từ đại dịch Covid, xung đột chiến tranh... khiến đầu vào tăng cao, gây khó khăn doanh nghiệp ngành đồ uống.

Thêm vào đó, việc xử phạt vi phạm nồng độ cồn gây ảnh hưởng đến doanh nghiệp cũng như lối sống, hành vi người tiêu dùng có sự thay đổi, cũng bồi thêm khó khăn.

Vì vậy, những năm gần đây, doanh nghiệp lớn trong ngành đều giảm doanh thu, lợi nhuận từ một đến hai con số. 

"Cụ thể, lợi nhuận bình quân toàn ngành liên tục giảm. Cụ thể, năm 2021 giảm 12%, năm 2022 giảm 6%, năm 2023 ước giảm 10-12% so với năm trước", bà Vân Anh nêu rõ. Doanh nghiệp gặp khó, cắt giảm lao động cũng khiến thu ngân sách toàn ngành giảm bình quân 10%/năm giai đoạn 2020-2023.

Đóng góp ý kiến về đề xuất lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đang được Bộ Tài chính lấy ý kiến, theo đại diện hiệp hội, báo cáo đánh giá tác động của cơ quan soạn thảo chưa đầy đủ, toàn diện thiếu về mặt định lượng tác động đối với đối tượng trực tiếp, gián tiếp, tính hiệu quả đối với mục tiêu bảo vệ sức khỏe, ngân sách, an sinh xã hội, lao động...

"Một lao động trực tiếp trong nhà máy bia tạo ra 50 lao động gián tiếp trong chuỗi cung ứng, logistics", bà Vân Anh nêu rõ.

Đáng nói, nguy cơ người tiêu dùng sẽ có xu hướng chuyển sang các sản phẩm trôi nổi, rẻ tiền hơn, chất lượng kém, hàng lậu, hàng giả. Khi tăng thuế cao sẽ tạo ra khoảng cách lớn về lợi ích giữa sản phẩm chính thống và sản phẩm bất hợp pháp, hàng lậu sẽ tăng cao, tiềm ẩn nhiều rủi ro đối với sức khỏe người tiêu dùng.

Dẫn chứng vụ ngộ độc rượu ngâm rễ cây rừng mới xảy ra tại Lạng Sơn ngày 12/8 vừa qua, đại diện hiệp hội cho rằng hiện chúng ta chưa giải quyết triệt để, kiểm soát sự lan rộng của rượu phi chính thức. Điều này không chỉ ảnh hưởng tới sức khoẻ người tiêu dùng còn gây thất thu ngân sách.

"Việc dịch chuyển tiêu dùng cần đánh giá tác động toàn diện hơn, đặc biệt là tiềm ẩn rủi ro với sức khoẻ người tiêu dùng", đại diện VBA lưu ý.

Dưới góc độ hiệp hội doanh nghiệp, bà Chu Thị Vân Anh cũng ủng hộ mục tiêu bảo vệ sức khoẻ người tiêu dùng cũng như tăng thuế tiêu thụ đặc biệt nhưng trong thực trạng của ngành và bối cảnh còn khó khăn, hiệp hội  kiến nghị cân nhắc xem xét lộ trình tăng thuế hợp lý và giãn tiến độ.

"Theo đó, năm đầu tăng 5%, hai năm sau tăng 5% nữa để các doanh nghiệp có điều kiện xây dựng phương án, chuyển đổi sản xuất kinh doanh, không bị xáo trộn quá lớn cũng như đảm bảo hài hòa các mục tiêu và phù hợp bối cảnh cụ thể", bà Vân Anh đề xuất.

Ông Bùi Ngọc Tuấn, Phó Tổng Giám đốc Tư vấn thuế Deloitte Việt Nam, cũng ủng hộ quyết định tăng thuế tiêu thụ đặc biệt của ban soạn thảo đối với các mặt hàng có tác động tiêu cực đến sức khỏe và môi trường.

Cũng theo lãnh đạo Deloitte Việt Nam, thuế, phí hiện đang chiếm khoảng 30% giá bán rượu bia nên ban soạn thảo dựa trên khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đề xuất tăng thuế, phí lên mức 40-45% để tăng tỷ trọng thuế trong giá bán của bia, rượu.

Tuy nhiên, việc triển khai chính sách này cũng cần được xem xét kỹ lưỡng từ góc độ kinh tế - xã hội, đặc biệt là khi xét đến những phản hồi từ các doanh nghiệp trong ngành.

Bên cạnh đó,  thuế tiêu thụ đặc biệt là thuế gián thu và người tiêu dùng là người trả thuế, do đó, ông Tuấn lưu ý cần phải đánh giá tác động chính sách lên người tiêu dùng thế nào, việc chuyển đổi hành vi tiêu dùng sang dùng bia, rượu lậu, thủ công có chất lượng thấp hơn ra sao.

Nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt, lãnh đạo Deloitte Việt Nam khuyến nghị ban soạn thảo nên phối hợp chặt chẽ với các doanh nghiệp, hiệp hội trong việc thực hiện những khảo sát và đánh giá định lượng với số liệu cụ thể về tác động của dự thảo đối với kinh tế - xã hội Việt Nam.

"Việc này không chỉ giúp đưa ra các quyết định chính sách hợp lý hơn mà còn đảm bảo tính khả thi và hiệu quả trong quá trình triển khai chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt trong thời gian tới", ông Tuấn đánh giá.

Cùng với đó, trên cơ sở các thông tin đánh giá tác động đầy đủ, ban soạn thảo nên cân nhắc đề xuất áp dụng mức thuế suất tiêu thụ đặc biệt thấp hơn so với dự thảo hiện tại, nhằm giảm bớt áp lực tài chính đối với các doanh nghiệp trong ngành, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế hiện nay còn nhiều thách thức.

Lo ngại ảnh hưởng bất lợi các ngành có liên quan, cả trong nước và nhập khẩu, ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, cho rằng cần phương án khác để thảo luận thay vì hai phương án do Bộ Tài chính trình.

Theo đó, ông Hiếu đề xuất giãn 2-3 năm mới đánh thuế lộ trình từ khi luật thuế có hiệu lực, để doanh nghiệp có thời gian thích ứng, có thể 2027, 2028. Về mức thuế suất, Chính phủ phải thuyết phục Quốc hội ngưỡng tối đa đánh đến 2030, mức cao nhất là 80% hay 100%.

Ngoài ra, cân nhắc đánh thuế suất với bia phải khác với rượu, dựa trên cơ cấu, thị trường và tác động. Như vậy, bia 0 độ không nên đánh thuế vì đạt mục tiêu chính sách và doanh nghiệp có cơ hội tái cơ cấu sản xuất.