Ưu tiên bảo vệ tài sản nhà đầu tư trên thị trường tài sản mã hoá Việt Nam

(KTSG Online) – Nghị quyết 05/2025 của Chính phủ về triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa không chỉ là phép thử để dung hòa giữa quản lý chặt chẽ và khuyến khích đổi mới sáng tạo, mà còn là nền tảng để hình thành luật riêng về tài sản mã hóa sau 5 năm thí điểm, đưa thị trường này trở thành một kênh huy động vốn và giao dịch minh bạch với nhà đầu tư, doanh nghiệp.

Xung quanh vấn đề này, KTSG Online đã có cuộc trò chuyện với ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội blockchain và tài sản số Việt Nam.

- KTSG Online: Việc nghị quyết về về triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa được ban hành và có hiệu lực ngay lập tức sẽ tác động như thế nào tới nhà đầu tư, thưa ông?

- Ông Phan Đức Trung: Việt Nam là một trong những điểm đến trong dòng chảy tài sản mã hóa, với giá trị hơn 100 tỉ đô la Mỹ mỗi năm, khiến nước ta từng bị xếp vào “danh sách xám” về rủi ro tài chính toàn cầu. Trước áp lực trên, Thủ tướng đã ban hành Quyết định số 194/QĐ-TTg ngày 23-2-2024, nhấn mạnh yêu cầu cấp bách phải xây dựng một khuôn khổ pháp lý cho thị trường tài sản mã hóa.

Tiếp đó, Luật Công nghiệp, công nghệ số được Quốc hội thông qua ngày 14-6-2025 đã đặt nền móng cơ bản, chính thức luật hoá tài sản số, tài sản mã hoá. Và Nghị quyết số 05/2025 của Chính phủ bước đi cụ thể tiếp theo, để đưa tài sản mã hoá vào giao dịch thực tế.

Đây lần đầu tiên Việt Nam có một khuôn khổ pháp lý, cấp phép cho thị trường giao dịch tài sản mã hóa tập trung. Đây là tiêu chuẩn nền tảng giúp hình thành hành lang pháp lý rõ ràng.

Với khung khổ pháp lý, doanh nghiệp Việt Nam sẽ được khuyến khích tham gia phát hành một loại tài sản mới, với tên gọi “tài sản thực được mã hóa” (real-world asset tokenization – RWA), kịp thời bắt nhịp với xu hướng tăng trưởng nhanh của thị trường tài sản thực được mã hoá. Bởi báo cáo của BCG từng dự báo, đến năm 2030, tài sản mã hóa sẽ chiếm khoảng 10% GDP toàn cầu, còn cập nhật sau đó con số này có thể đạt tới 18.000 tỉ đô la.

Việc vừa thúc đẩy đổi mới sáng tạo nhờ khuyến khích doanh nghiệp trong nước tham gia, vừa có hành lang pháp lý chặt chẽ sẽ là hai yếu tố quan trọng thay đổi bối cảnh đầu tư tài sản mã hóa tại Việt Nam.

Từ những cơ sở trên, thị trường sẽ có cơ hội đón nhận một lớp nhà đầu tư mới. Đó là những nhà đầu tư crypto, nhưng nay sẽ phải hoàn thiện kiến thức để tham gia thị trường tài sản mã hoá; hoặc những nhà đầu tư tài chính truyền thống, nay bắt đầu tiếp cận các tài sản mã hóa chất lượng cao như Bitcoin, Ethereum, XRP… Đây đều là những tài sản đã được nhiều tổ chức tài chính quốc tế xem là công cụ đầu tư dài hạn, tương tự như vàng.

- Sự xuất hiện của giao dịch tài sản mã hoá liệu có giúp nhà đầu tư trước vướn phải rủi ro từ các dự án tiền ảo, tiền số đa cấp và mang tính đầu cơ không?

Tại Việt Nam, phần lớn nhà đầu tư chưa có khả năng tự đánh giá rủi ro và phòng vệ khi rủi ro phát sinh. Tình trạng này cũng xuất hiện tại thị trường tài sản mã hóa, với mức độ rủi ro cao hơn các thị trường khác.

Cụ thể, ngoài biến động về giá trị tài sản với biên độ lớn, thị trường còn tiềm ẩn rủi ro rửa tiền, gian lận xuyên biên giới, do tính chất liên thông toàn cầu.

Để bảo vệ nhà đầu tư, cơ quan quản lý cần thiết kế cơ chế phòng ngừa nhiều lớp.

Trước hết, các tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa sẽ phải được chọn lọc rất kỹ. Đồng thời, phải tổ chức các chương trình đào tạo, nâng cao kiến thức cho nhà đầu tư trước khi họ tham gia, tương tự điều các quốc gia khác đã áp dụng.

Về phía Chính phủ, hiện đã đưa ra quy định rất chặt chẽ về phân loại nhà đầu tư trong và ngoài nước, với quy định chỉ nhà đầu tư nước ngoài mới được giao dịch. Đây là một bước đi khá thận trọng của Chính phủ trong bối cảnh thị trường tài sản mã hoá của Việt Nam còn non trẻ.

Hơn nữa, việc chính thức công nhận tài sản mã hóa là một loại tài sản hợp pháp sẽ loại bỏ tình trạng trước đây nhiều “nhóm kín” quảng bá các cơ hội đầu tư mập mờ không được Nhà nước công nhận, khiến nhà đầu tư rơi vào “bẫy” lừa đảo.

- Xin ông dự báo, liệu số lượng vụ việc lừa đảo liên quan đến tài sản mã hóa có giảm trong thời gian tới?

Các nhóm lừa đảo, kêu gọi huy động vốn, đầu tư sẽ không biến mất, mà chuyển sang hình thức khác. Theo quan sát của Hiệp hội Blockchain và tài sản mã hoá Việt Nam, một số nhóm kêu gọi đầu tư tiền ảo, tiền số theo hình thức đa cấp dần áp dụng một số “tiểu xảo” mới, gồm: tuyên bố sắp được cấp phép, sắp ra mắt sàn công nghệ, sắp được một công ty lớn (có “license” hoặc “listing”) mua lại, để kêu gọi mọi người góp vốn. Trong khi thực tế đây vẫn là các mô hình lừa đảo.

- Nhiều sàn giao dịch tàn sản mã hoá lớn trên thị thế giới từng bị hacker xâm nhập, tấn công, phá hoại. Nếu điều này xảy ra tại thị trường Việt Nam, chúng ta có cơ chế nào để bảo về tài sản và dữ liệu của nhà đầu tư không?

Việc sàn giao dịch tài sản mã hoá bị hacker xâm nhập, hoặc mất tài sản xảy ra khá thường xuyên. Điển hình là sự việc sàn Bybit từng mất 1,5 tỉ đô la đầu năm 2025.

Với phần lớn trường hợp, sàn sẽ chủ động đứng ra đền bù cho khách hàng, do dây là quan hệ dân sự giữa sàn và khách hàng, nên không có Chính phủ nào đứng ra đền thay. Thậm chí, trong một số trường hợp, như sàn Mt.Gox từng nộp đơn phá sản vì không đủ tiền đền bù. Hay với vụ việc FTX có quy mô thiệt hại khoảng 8-10 tỉ đô la, và không có Chính phủ nào đền bù cho nhà đầu tư qua sàn.

Như vậy, nếu một doanh nghiệp bỏ ra 10.000 tỉ đồng để vận hành sàn, tới khi không còn khả năng chi trả, họ hoàn toàn có thể xin phá sản theo luật. Còn các nhà đầu tư chỉ được nhận lại một phần nhỏ theo cơ chế bảo hiểm tiền gửi hoặc các quy định của từng sàn. Đáng lưu ý, phần đền bù này cũng có giới hạn cố định, không phụ thuộc vào số tiền gửi.

- Hiện nhiều nhà đầu tư Việt Nam đang nắm giữ đầu tư vào tài sản mã hoá qua các sàn giao dịch nước ngoài. Nếu họ không chuyển tài sản về lưu ký trong nước, theo quy định mới, liệu có bị xử lý không?

Nếu họ nắm giữ tài sản ở các ví cá nhân, không phải ví sàn, thì chưa có gì đáng lo. Chiếu theo quy định hiện nay, hành vi bị cấm là giao dịch trên sàn nước ngoài, chứ không phải giữ tài sản ở ví cá nhân.

Ngoài ra, vẫn phải chờ đến khi các sàn trong nước chính thức được cấp phép để biết liệu các loại token mà họ đang nắm giữ có thể chuyển về các sàn đó hay không. Bởi nếu một loại token nào đó không nằm trong danh sách giao dịch của sàn trong nước, thì về mặt kỹ thuật không thể chuyển về được.

Cần lưu ý rằng quy định này sẽ tạo ra áp lực lớn với những nhà đầu tư đang nắm giữ các loại tài sản tốt như Bitcoin hay Ethereum trên sàn nước ngoài. Vì nếu sau này các loại tài sản đó chỉ được phép giao dịch trên sàn trong nước, thì việc tiếp tục giao dịch ở sàn quốc tế sẽ trở thành rủi ro pháp lý với họ.

Để khuyến khích nhà đầu tư, vốn đã quen giao dịch trên các sàn quốc tế, tin tưởng và chuyển tài sản về nước, Nhà nước phải có những chính sách đủ tốt. Ít nhất là để nhà đầu tư phải cân nhắc giữa việc giao dịch trên một thị trường có rủi ro pháp lý (sàn quốc tế), hay một thị trường an toàn pháp lý nhưng có thể ít thuận lợi hơn (sản phẩm ít hơn, chi phí cao hơn).

- Khi triển khai khung pháp lý đầu tiên, Việt Nam hay bất kỳ quốc gia nào cũng sẽ gặp khó khăn. Vậy Chính phủ có nên tính toán một cơ chế có thể điều chỉnh các quy định một cách linh hoạt?

Thời gian đầu, các mô hình gọi vốn “chui” trong nhóm kín, hứa hẹn lợi nhuận 20 - 30% sẽ chấm dứt vì bị coi là bất hợp pháp. Trong khi đó, thị trường gọi vốn công khai qua sàn hợp pháp sẽ được thừa nhận, giúp dòng chảy tài sản mã hóa chuyển từ “vùng xám” sang minh bạch, đóng góp cho nền kinh tế.

Tuy vậy, trong 5 năm thí điểm, Nghị quyết 05 không đặt mục tiêu bao trùm toàn bộ mà tập trung khởi tạo khuôn khổ cơ bản, có lộ trình điều chỉnh sau từng giai đoạn nhằm bảo đảm thị trường khởi động trên nền tảng an toàn, minh bạch và được kiểm soát chặt chẽ. Về công nghệ, các đơn vị tham gia phải đáp ứng chuẩn bảo mật ít nhất ở cấp độ 4, mức rất cao nhằm bảo đảm an toàn.

Về quản trị, doanh nghiệp cần có đội ngũ nhân sự cấp cao như giám đốc công nghệ, giám đốc tuân thủ và sở hữu các chứng chỉ hành nghề liên quan đến chứng khoán tài chính.

Về vốn, trong giai đoạn đầu, ít nhất 65% cổ đông sáng lập phải là tổ chức hoạt động trong lĩnh vực ngân hàng, chứng khoán hoặc công nghệ tài chính.

Trong quá trình triển khai, chúng tôi sẽ phối hợp cùng các bộ, ngành, doanh nghiệp để góp ý, xây dựng chuẩn công nghệ, đào tạo nhân lực và hỗ trợ quản trị. Đây cũng là cơ hội để Việt Nam vừa thử nghiệm, vừa điều chỉnh.

Còn điều quan trọng hơn lúc này là Chính phủ sớm hoàn thiện hành lang pháp lý tiếp theo, từ nghị quyết, nghị định, đến thông tư để thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam phát triển minh bạch, an toàn và hội nhập quốc tế.

Xin trân trọng cảm ơn ông!