Chủ quyền AI: bước đi chiến lược để Việt Nam bứt phá tăng trưởng

(KTSG Online) – Trong kỷ nguyên mới, các ngành công nghệ, đặc biệt là công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) phải trở thành trụ cột chiến lược, bảo đảm an ninh quốc phòng, chủ quyền quốc gia và thúc đẩy sự phát triển của nhiều ngành, lĩnh vực trong nền kinh tế.

Doanh nghiệp loay hoay trong kỷ nguyên AI và dữ liệu

Trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, công nghệ cao giữ vai trò trụ cột chiến lược - tức xương sống của an ninh kinh tế, quốc phòng, năng lực cạnh tranh quốc gia và gắn với chủ quyền quốc gia. Tư tưởng này được thể hiện rõ tại toàn văn dự thảo các văn kiện trình Đại hội 14, khi khoa học - công nghệ (KHCN) và đổi mới sáng tạo lần đầu được đặt ở vị trí trung tâm của mô hình tăng trưởng.

Theo đó, phát triển KHCN được Đảng xác định là nhiệm vụ đột phá và là điều kiện để Việt Nam bước sang nền kinh tế tri thức. Bên cạnh đó, văn kiện cũng nhấn mạnh cụm từ "chủ quyền công nghệ" - thể hiện khát vọng tự chủ trong lĩnh vực chiến lược của nước ta.

Trong bối cảnh trên, lĩnh vực công nghệ, từ vai trò công cụ hỗ trợ sản xuất – kinh doanh sẽ thành nền tảng cho việc hình thành mô hình tăng trưởng mới, nơi tri thức và đổi mới sáng tạo là yếu tố tạo giá trị gia tăng cao nhất. Thực tế, trong một số lĩnh vực, việc ứng dụng công nghệ cao đã tạo cơ hội cho các đơn vị tham gia chuỗi giá trị toàn cầu.

Chẳng hạn, tại Công ty TNHH Sorimachi, việc ứng dụng phần mềm kế toán WACA, nhật ký sản xuất điện tử FaceFarm, phần mềm quản lý bán hàng Hanbai giúp quản lý quy trình, truy xuất nguồn gốc và chứng nhận GAP trở nên đơn giản, còn sổ sách và tình hình tài chính doanh nghiệp được minh bạch hoá, giúp cá cá nhân có thẩm quyền dễ dàng tra cứu, tổng hợp, phân tích và ra quyết định. Những yếu tố này giúp đơn vị có thêm thời gian và nguồn lực cho việc mở rộng thị trường và thúc đẩy tiêu thụ nông sản.

Thậm chí, đơn vị này còn hướng tới việc phối hợp với Trung tâm Phát triển Nông thôn (DCRD), nhằm xây dựng nền tảng số dùng chung cho toàn bộ HTX nông nghiệp Việt Nam.

“Chúng tôi dự kiến tích hợp công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) vào các phần mềm, nhằm phân tích dữ liệu sản xuất, dự báo mùa vụ, chi phí, và hỗ trợ ra quyết định cho người quản lý”, ông Nguyễn Thanh Mộng, Giám đốc phát triển thị trường Việt Nam (Sorimachi) nói

Với CMC, từ vị thế gia công và học hỏi công nghệ, đơn vị này dần vươn lên với những sản phẩm công nghệ nằm trong nhóm dẫn đầu thế giới, theo đánh giá của Viện Tiêu chuẩn Hoa Kỳ.

“Chúng tôi cũng đã thực hiện chuyển đổi số cho các tập đoàn hàng đầu Nhật Bản như Honda, giúp họ thay đổi quy trình thiết kế, nâng năng suất lên tới 30%. Khi chúng tôi giới thiệu công nghệ AI của mình tại Nhật Bản năm 2024, nhiều đối tác đã ngạc nhiên và thừa nhận là hôm nay họ mới biết Việt Nam cũng có công ty công nghệ phát triển AI", ông Nguyễn Chung Chính, Chủ tịch Tập đoàn CMC nói và khẳng định Việt Nam có tiềm năng phát triển lớn trong lĩnh vực công nghệ.

Sở hữu tiềm năng lớn, nhưng ngoài số ít đơn vị đã phát triển hệ sinh thái giải pháp AI - là nền tảng cốt lõi của khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, như: FPT, Viettel, VinAI, CMC… thì phần lớn vẫn lúng túng.

Với một đơn vị quy mô vừa như Công ty cổ phần nghiên cứu sản xuất và phát triển sợi Eco (ECOSOI), khó khăn tới từ việc phải tự tìm hiểu và triển khai mọi thứ.

“Chọn phần mềm nào? Phần mềm nào vừa đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế để đáp ứng yêu cầu xuất khẩu, vừa phù hợp với quy định tài chính của Việt Nam? Bởi một phần mềm tốt không chỉ là nơi lưu trữ dữ liệu, mà còn phải phân tích, xuất báo cáo, đối chiếu tiêu chuẩn quốc tế và gợi ý giải pháp thông minh”, bà Vũ Thị Liễu, nhà sáng lập ECOSOI nhớ lại.

Cũng theo bà, hiện doanh nghiệp vẫn chưa được hướng dẫn cụ thể hoặc có một nền tảng chuẩn dùng chung, nên phần lớn dữ liệu vẫn được quản lý bằng file Excel – rất thủ công và dễ sai sót.

“Điều này cho thấy nhu cầu cấp thiết về sự đồng hành, hỗ trợ kỹ thuật và hạ tầng số từ phía cơ quan quản lý Nhà nước”, bà Liễu nói.

Còn ông Trần Anh Tú, Phó cục trưởng, Cục Công nghiệp công nghệ thông tin (Bộ KHCN), thừa nhận một khó khăn mà doanh nghiệp trong nước phải đối mặt, đó là sự đầu tư lâu dài vào nguồn nhân lực, dữ liệu và năng lực nghiên cứu. "Trí tuệ nhân tạo là cơ hội lớn, nhưng cũng là phép thử về năng lực sáng tạo và bản lĩnh hội nhập của mỗi quốc gia", ông Tú nhận định.

Hướng tới nền tảng AI mang chủ quyền Việt Nam

Việt Nam đang ở giai đoạn dân số vàng và công nghệ phổ cập, nên có nhiều cơ hội gia nhập nhóm các quốc gia phát triển. Nhưng nếu không đầu tư phát triển AI chuyên sâu để bắt kịp thời thế giới, nguy cơ tụt hậu và kẹt trong bẫy thu nhập trung bình rất lớn.

Từ góc nhìn người trong cuộc, ông Vũ Ngọc Quyết, nhà sáng lập LocaAI, cho biết xu hướng AI đang chuyển từ xử lý toàn bộ trên đám mây, sang xử lý trực tiếp trên thiết bị. Hơn nữa, cách tiếp cận này cũng giúp các quốc gia, như Việt Nam, giảm phụ thuộc vào nền tảng nước ngoài và tăng cường bảo mật dữ liệu, đặc biệt trong các lĩnh vực nhạy cảm, gồm: y tế, giáo dục, hành chính công.

Do đó, đại diện LocaAI khuyến nghị lập một quỹ đầu tư AI quy mô quốc gia, để hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam phát triển công nghệ lõi – giai đoạn vốn lớn, rủi ro cao, hiệu quả thị trường chưa thể nhìn thấy ngay – là rất cần thiết.

Về cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp vị này và một số chuyên gia cho rằng cần hình thành liên minh hợp tác ba bên: Nhà nước – doanh nghiệp – viện trường, hoạt động theo mô hình “cùng làm – cùng đầu tư – cùng hưởng lợi”. Bởi khi hạ tầng dữ liệu, năng lực nghiên cứu và thị trường ứng dụng được kết nối, AI không chỉ dừng ở thử nghiệm mà trở thành động lực tăng trưởng thực sự, đóng góp vào năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh quốc gia.

“Không có hỗ trợ tài chính dài hạn, doanh nghiệp Việt rất khó cạnh tranh với Big Tech quốc tế” Quyết nhấn mạnh.

Đây cũng là mong muốn được bà Vũ Thị Liễu chia sẻ tại diễn đàn “Chuyển đổi số trong nông nghiệp: Nắm bắt cơ hội, thích ứng tương lai” ngày 29-10. Theo đó, việc ứng dụng công nghệ chỉ bền vững khi dữ liệu của doanh nghiệp có thể kết nối với hệ thống dữ liệu quốc gia.

Hơn nữa, nếu nền tảng dữ liệu này tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI), thì hoàn toàn có thể “gợi ý thông minh” cho các bên tham gia. Chẳng hạn, khi doanh nghiệp cónhu cầu mở rộng vùng nguyên liệu lá dứa, hệ thống sẽ gợi ý hợp tác xã phù hợp ở từng địa phương. Thậm chí, với nhà đầu tư tìm cơ hội trong lĩnh vực dệt may xanh, hệ thống có thể giới thiệu các doanh nghiệp như ECOSOI.

Điều này giúp dữ liệu và AI thực sự trở thành động lực kết nối hợp tác giữa các thành phần trong nền kinh tế, thay vì là công cụ lưu trữ, làm việc.

“Chúng tôi mong muốn có cổng thông tin một cửa, nơi dữ liệu của doanh nghiệp – từ năng lực sản xuất, vùng nguyên liệu, sản phẩm mới – có thể đồng bộ với dữ liệu của Chính phủ. Khi đó, cơ quan quản lý có thể nắm bắt tình hình thực tế, còn doanh nghiệp cũng dễ dàng được hỗ trợ khi mở rộng sản xuất, tiếp cận vốn hoặc kết nối đầu tư”, bà Liễu nói.

Bên cạnh các sản phẩm AI mang chủ quyền Việt Nam, TS Trần Tiến Công, Trưởng bộ môn Học máy, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông, khuyến nghị cần đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao về AI, với sự hỗ trợ tối đa về tiền lương, cơ sở vật chất và hạ tầng nghiên cứu, đồng thời phải phổ cập AI một cách phổ quát trong xã hội.