Nâng hạng thị trường: đẹp cho nhà đầu tư thấy, nội lực vững để họ ở lại

(KTSG Online) –  Để thị trường chứng khoán Việt Nam có thể thu hút các quỹ đầu tư quy mô lớn sau khi nâng hạng, chất lượng doanh nghiệp niêm yết là yếu tố cần ưu tiên cải thiện, đặc biệt về tính minh bạch, năng lực công bố thông tin và thực hành ESG.

Ngóng chờ “sóng” nâng hạng

Sau nhiều năm nỗ lực, thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam đã tiến gần tới cột mốc nâng hạng từ cận biên lên mới nổi, sau khi Bộ Tài chính ban hành Thông tư 68/2024, chính thức cho phép cơ chế giao dịch không yêu cầu ký quỹ (non pre-funding) đối với nhà đầu tư nước ngoài - một trong những tiêu chí quan trọng trong bộ tiêu chuẩn đánh giá của FTSE Russell.

Đón “sóng” nâng hạng, khối ngoại liên tục tăng giá trị mua ròng những tháng gần đây. Diễn biến này tương đồng với nhiều thị trường từng được nâng hạng, khi dòng vốn ngoại thường mua vào với giá trị lớn trước, trong và sau thời điểm đánh giá.

Nói về diễn biến này tại hội thảo “Nâng hạng thị trường chứng khoán, mở rộng kênh huy động vốn cho nền kinh tế”, ông Phạm Lưu Hưng, Kinh tế trưởng của Công ty chứng khoán SSI, cho biết TTCK Việt Nam hiện chưa được nâng hạng, nhưng nhiều nhà đầu tư nước ngoài (NĐTNN) tin tưởng thị trường sẽ được nâng hạng. Do đó, không ít nhà đầu tư vẫn chọn mua nhóm cổ phiếu yêu thích, với giá trị tương ứng khoảng 5-10% tổng giá trị danh mục.

Tương tự, ông Bùi Hoàng Hải, Phó chủ tịch Uỷ ban chứng khoán Nhà nước (UBCKNN), thừa nhận “chưa bao giờ thị trường Việt Nam nhận được nhiều sự quan tâm của nhà đầu tư nước ngoài như thế”, khi liên tục tiếp đón, làm việc với các quỹ đầu tư, định chế tài chính quốc tế những tuần gần đây.

Hơn nữa, các cơ quan quản lý cũng có sự chuẩn bị để đáp ứng nhu cầu của nhà đầu tư trong và ngoài nước, cũng như các thành viên thị trường.

Với nghiệp vụ bán chứng khoán chờ về (short selling), ông Nguyễn Sơn, Chủ tịch HĐTV Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC), cho biết các quy định pháp lý liên quan đã được đề cập tại Thông tư 120/2020 của Bộ Tài chính, còn các thao tác kỹ thuật để thực hiện nghiệp vụ đang được tích hợp trong hệ thống KRX.

Đáng lưu ý, ngay sau khi hệ thống mới vận hành, UBCKNN, các Sở Giao dịch chứng khoán và VSDC đã có sự chuẩn bị, hướng tới từng bước đưa vào ứng dụng sản phẩm mới khi nền tảng hệ thống chạy ổn định.

Với nghiệp vụ giao dịch xuyên trưa, VSDC, các Sở Giao dịch chứng khoán và UBCKNN đang làm việc với nhà thầu công nghệ, để có thể điều chỉnh các tham số về hệ thống, khi nền tảng công nghệ mới hoạt động ổn định.

“Điều này sẽ giúp giảm áp lực về thời điểm đầu giờ khi hệ thống phải chịu áp lực lớn từ các lệnh đẩy vào. Việc này song song với việc nâng cao hiệu suất hệ thống bằng cách nâng cấp và phát triển thêm dung lượng hệ thống để hệ thống mượt mà hơn”, ông Sơn nói.

Bổ sung, bà Phạm Thị Thuỳ Linh, Trưởng ban Phát triển TTCK (UBCKNN), cơ quan quản lý đã có những thay đổi về chính sách, như: yêu cầu doanh nghiệp niêm yết và đại chúng công bố thông tin song ngữ để bảo đảm quyền bình đẳng tiếp cận thông tin giữa nhà đầu tư trong và ngoài nước, theo quy định tại Thông tư 68/2024; yêu cầu doanh nghiệp niêm yết công bố tỉ lệ sở hữu nước ngoài một cách rõ ràng để các nhà đầu tư xây dựng kế hoạch đầu tư.

Hơn nữa, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư 18/2025 để khắc phục tiêu chí được FTSE Russells đánh giá là chưa đáp ứng, gồm: chu kỳ thanh toán (DvP), thanh toán - các chi phí liên quan đến giao dịch thất bại.

“Các cơ chế mới đã hoạt động hiệu quả và ổn định. Trong số hàng trăm ngàn lệnh giao dịch NPF (không yêu cầu có đủ tiền tại thời điểm giao dịch đối với nhà đầu tư nước ngoài), chỉ xảy ra bốn giao dịch thất bại và đều đã được xử lý an toàn thông qua các quy định của Thông tư số 18 và Thông tư số 68”, bà Linh nói.

Với sự chuẩn bị trên, ông Trần Hoàng Sơn, Giám đốc chiến lược thị trường của VPBankS, dự báo khả năng được nâng hạng ngay trong tháng 9-2025 là 70% và khả năng phải lùi đến tháng 3-2026 là 30%, do FTSE Russells cần thêm thời gian đánh giá mức độ ổn định của hệ thống và khả năng xử lý lỗi giao dịch.

Sớm nâng cấp doanh nghiệp theo chuẩn ESG

Thời điểm TTCK Việt Nam chính thức được nâng hạng đã cận kề, nhưng còn rất nhiều điều phải làm để các doanh nghiệp và nền kinh tế được thụ hưởng lợi ích từ việc này.

Nhìn sang các thị trường như Pakistan, UAE, Hy Lạp - được nâng hạng nhưng không tăng trưởng như kỳ vọng, thậm chí giảm thu hút vốn ngoại, bà Phạm Thị Thuỳ Linh cho rằng các doanh nghiệp niêm yết cần chủ động rà soát, tập trung vào ngành nghề kinh doanh chính. Với các ngành nghề kinh doanh thuộc phạm vi hạn chế tiếp cận, cần điều chỉnh giấy đăng ký kinh doanh, mã ngành nghề để có thể tăng tỉ lệ sở hữu nước ngoài, qua đó nâng cấp chất lượng quản trị doanh nghiệp. Đây cũng là cách nâng cao chất lượng hàng hoá hiện hữu trên thị trường.

“UBCKNN sẽ phối hợp với các đơn vị trong Bộ Tài chính, các bộ, ngành liên quan thực hiện rà soát các ngành nghề kinh doanh, theo hướng mở rộng tỉ lệ sở hữu nước ngoài với các ngành nghề không thực sự có sự hạn chế, mở rộng phạm vi của các nhà đầu tư tham gia” bà Linh cho biết.

Với doanh nghiệp, bà Hà Thu Thanh, Chủ tịch Viện thành viên HĐQT Việt Nam (VIOD), cho biết chất lượng quản trị doanh nghiệp của Việt Nam đã có nhiều tiến bộ, với điểm số đánh giá tăng lên theo lộ trình đã được Thủ tướng phê duyệt, và đang hướng tới ngưỡng điểm trung bình của ASEAN.

Nhưng trong bối cảnh thị trường đang được kỳ vọng nâng hạng, các quỹ đầu tư sẽ đặt câu hỏi: “Doanh nghiệp đã niêm yết bao nhiêu năm?”, do nhóm này phải tuân thủ quy định về tính minh bạch, yêu cầu với vị trí lãnh đạo, chất lượng quản trị… Vì vậy, doanh nghiệp phải phát triển theo hướng chuyên sâu hơn, tức hướng tới phát triển bền vững và các yếu tố phi tài chính.

“Các doanh nghiệp niêm yết hãy nhìn quản trị doanh nghiệp như một thước đo để nâng cao giá trị tài sản của mình. Quản trị doanh nghiệp là mục tiêu mới, để tất cả các doanh nghiệp tiến bước đồng thời với nhịp nâng hạng của thị trường”, bà Thanh nói.

Bổ sung, ông Nguyễn Quang Huy, Trường đại học Nguyễn Trãi, cho biết với doanh nghiệp niêm yết thì ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị) không còn là lựa chọn tự nguyện, mà là điều kiện tiên quyết để tồn tại và tiếp cận nhà đầu tư nước ngoài. Trong đó, bộ phận quan hệ cổ đông (IR) sẽ giữ vai trò “người kể chuyện có trách nhiệm”, kết nối cam kết ESG của doanh nghiệp với kỳ vọng của nhà đầu tư.

“Thay vì chỉ trình bày chỉ số tài chính, IR phải truyền tải một hệ sinh thái dữ liệu ESG minh bạch, từ lượng phát thải, sử dụng năng lượng tái tạo đến quản trị nhân sự và chống tham nhũng. Trong một thị trường nơi niềm tin và minh bạch phi tài chính quyết định dòng vốn dài hạn, IR chính là cầu nối định hình uy tín và định giá bền vững cho doanh nghiệp”, ông Huy nói và cho rằng IR phải chủ động truyền tải triết lý ESG từ lãnh đạo doanh nghiệp ra thị trường bằng dữ liệu ESG chuẩn mực.