Tận dụng khai thác dữ liệu mở để hội nhập kinh tế số

Báo cáo đánh giá của Liên Hợp Quốc năm 2020 cho thấy, trên thế giới đã có 80% các nước đã xây dựng Cổng dữ liệu để cung cấp dữ liệu mở của Chính phủ để phục vụ người dân và doanh nghiệp.

Nhiều nước trên thế giới đã có các bộ luật về Tự do thông tin (FOI Laws) (ví dụ như Hoa Kỳ, Anh, Mexico,...). Những bộ luật này đều quy định rõ ràng về dữ liệu mở Chính phủ và lợi ích của nó, cụ thể là giúp giảm thiểu sự thiếu minh bạch, giảm thiểu tham nhũng tại Chính phủ các nước này.

Theo báo cáo của Ủy ban hạ tầng quốc gia Vương quốc Anh, việc công bố dữ liệu cho công chúng có thể giúp người sử dụng tiết kiệm thời gian tương đương giá trị từ 15 - 58 triệu bảng Anh mỗi năm. Chương trình dữ liệu mở bắt đầu từ năm 2013 được ước tính lợi ích cho nền kinh tế tương đương khoảng 1,8 tỷ Bảng Anh mỗi năm. Việc chia sẻ dữ liệu có thể tạo nên lợi ích gia tăng thông qua các sáng kiến, giải pháp hỗ trợ di chuyển có giá trị khoảng 15 tỷ bảng Anh vào năm 2025 tại nước này .

Tại Hàn Quốc, Chính phủ của họ đã triển khai xây dựng hệ thống dữ liệu và cung cấp dữ liệu mở Chính phủ (OGD - Open Government Data). Hàn Quốc cũng là nước dẫn đầu trong số các quốc gia thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) về tính khả dụng và khả năng tiếp cận của dữ liệu mở Chính phủ.

Hệ thống mua sắm công của Chính phủ Hàn Quốc (truy cập tại địa chỉ: https://data.g2b.go.kr) cho phép các tổ chức, doanh nghiệp được khai thác miễn phí các thông tin thống kê về thị trường mua sắm công của Hàn Quốc, thông tin thống kê và các dịch vụ của nhiều thị trường mua sắm khác như Nara Market Place hay Nuri Market, những thị trường mua sắm khác tại Hàn Quốc bên cạnh mua sắm công.

Quyền sử dụng các dữ liệu trên đều được quy định rất rõ ràng tại Luật Bản quyền của Hàn Quốc, cụ thể là toàn bộ các tài liệu trên Hệ thống mua sắm công của Hàn Quốc đều được sử dụng tự do mà không cần cho phép, riêng một số loại dữ liệu được sử dụng theo quy định của Giấy phép Chính phủ Mở Hàn Quốc (Korea Open Government License - KOGL).

Tại Việt Nam, vấn đề dữ liệu mở đã được đưa vào Chương V: Giao dịch điện tử của cơ quan nhà nước, Điều 47 về Dữ liệu mở trong Dự thảo Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi) đang lấy ý kiến hoàn thiện để trình ra Quốc hội vào tháng 10 này.

Tuy nhiên, ông Phạm Đức Tiến - Giám đốc Marketing, CTCP Phát triển nguồn mở Việt Nam (VINADES) đề nghị bổ sung khái niệm “Dữ liệu mở”, đồng thời phân loại rõ dữ liệu mở nói chung và dữ liệu mở của cơ quan nhà nước; Bổ sung nội dung quy định về giấy phép sử dụng và quyền tương ứng cho dữ liệu mở để doanh nghiệp và người dân dễ dàng sử dụng, khai thác dữ liệu mở của cơ quan nhà nước và phát triển kinh tế số.

Đồng thời bổ sung thêm điều mới, quy định việc thúc đẩy dữ liệu mở của cơ quan nhà nước, có lộ trình cấp phép và ban hành dữ liệu mở rõ ràng.

Ví dụ như việc yêu cầu tất cả các cơ quan nhà nước đều phải lập danh mục và phân loại dữ liệu mở của cơ quan mình. Từ đó sẽ tạo ra được dữ liệu mở mang tính hệ thống, phân loại chặt chẽ theo từng lĩnh vực, ngành nghề kèm theo các quyền để sử dụng dữ liệu đó. Điều này sẽ giúp thúc đẩy dữ liệu mở phát triển và toàn dân có thể dễ dàng khai thác, ứng dụng dữ liệu mở vào phát triển kinh tế.

Bên cạnh đó, Công ty VINADES cũng cho biết, DN đang gặp phải vướng mắc về việc khai thác và ứng dụng dữ liệu số của cơ quan nhà nước vào phát triển kinh tế. Cụ thể theo lời kêu gọi của Chính phủ trong công cuộc chuyển đổi số & khởi nghiệp sáng tạo, VINADES đã tiên phong trong việc đưa các giải pháp khai thác dữ liệu mở & dữ liệu công khai của chính phủ vào để ứng dụng chuyển đổi số cho doanh nghiệp: Phần mềm phân tích thông tin thầu - DauThau.info.

Phần mềm này tập trung vào việc sử dụng, phân tích và xử lý các dữ liệu, thông tin công khai về đấu thầu trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia của Bộ Kế hoạch và đầu tư, nhằm tạo ra những báo cáo có giá trị, hỗ trợ các doanh nghiệp tiếp cận thông tin nhanh hơn, chính xác hơn và có giá trị hơn.

Tuy nhiên, vấn đề nảy sinh đó là dữ liệu về đấu thầu vốn được công khai theo Luật đấu thầu và được tiếp cận theo Luật tiếp cận thông tin có quyền hạn sử dụng như thế nào, có được tiếp cận bằng máy hay không. Ngay cả khi đã có Nghị định số 47/2020/NĐ-CP về quản lý, kết nối và chia sẻ dữ liệu số của cơ quan nhà nước thì việc áp dụng cũng gặp nhiều khó khăn.

Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công thương đã không duyệt hồ sơ thông báo website thương mại điện tử bán hàng www.dauthau.info vì họ cho rằng Phần mềm này tự ý truy cập, sử dụng dữ liệu mà chưa được sự chấp thuận của Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia, vi phạm Khoản 6 Điều 5 Nghị định số 47/2020/NĐ-CP "Tổ chức, cá nhân được quyền khai thác dữ liệu của mình hoặc dữ liệu của tổ chức, cá nhân khác khi được tổ chức, cá nhân đó chấp nhận, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác".

Trong khi đó, dữ liệu đấu thầu vốn đã được công khai theo Luật đấu thầu từ trước đến nay thì giờ lại bị yêu cầu phải xin phép sử dụng.

Bên cạnh đó, Công ty VINADES còn nhận được thông báo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư về việc yêu cầu ngừng sử dụng phần mềm để truy cập dữ liệu đấu thầu công khai. Trong bối cảnh công nghiệp 4.0 phát triển mạnh mẽ, Chính phủ cũng kêu gọi các doanh nghiệp tiến hành chuyển đổi số và nhiều doanh nghiệp cũng hưởng ứng bằng cách ứng dụng phần mềm vào lĩnh vực đấu thầu nhưng lại bị cấm sử dụng và vẫn phải tiếp cận thông tin thầu thủ công.

Ông Tiến cho rằng đây là một bước đi "thụt lùi" và đang khiến các doanh nghiệp đi ngược lại với tinh thần chuyển đổi số trên cả nước. Vì vậy ông cũng đề nghị bổ sung nội dung quy định cơ quan quản lý nhà nước cần đảm bảo năng lực hoạt động của hệ thống, cổng thông tin của cơ quan mình, không được cấm người dân và doanh nghiệp truy cập các dữ liệu công khai, dữ liệu mở bằng bất cứ hình thức nào.