Tương lai số của Việt Nam ‘ẩn mình’ trong những con chip nhỏ

(KTSG Online) - Ngành bán dẫn đang mở ra cơ hội vàng để Việt Nam bứt phá, thoát khỏi vị trí gia công trong chuỗi cung ứng. Bài học từ Đài Loan cho thấy, với chiến lược dài hạn về chính sách, nhân lực và hạ tầng, những con chip nhỏ bé có thể tạo nên sức bật lớn cho cả nền kinh tế.

Học từ Đài Loan để định hình hướng đi

Việt Nam đang đứng trước cơ hội trở thành một trung tâm công nghệ quan trọng trong khu vực và chất bán dẫn được xem như chìa khóa mở ra bước ngoặt này. Trên thế giới, những quốc gia đầu tư chiến lược vào bán dẫn có thể thay đổi vận mệnh kinh tế chỉ trong vài thập niên.

Đài Loan là một ví dụ điển hình. Từ một hòn đảo ít tài nguyên, nhờ tập trung phát triển công nghiệp vi mạch và xây dựng TSMC - nhà sản xuất chất bán dẫn hàng đầu thế giới - Đài Loan đã vươn lên thành trung tâm bán dẫn chiến lược, giữ vai trò then chốt trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Yếu tố quyết định không chỉ nằm ở vốn đầu tư hay dây chuyền hiện đại, mà ở chiến lược dài hạn về nhân lực, nghiên cứu và phát triển, cùng khả năng làm chủ công nghệ lõi. Đây là những kinh nghiệm có giá trị cho Việt Nam nếu muốn đưa bán dẫn thành động lực phát triển kinh tế và công nghệ trong tương lai.

Theo Tiến sĩ Bùi Xuân Minh, trưởng nhóm nghiên cứu thiết kế bán dẫn và Công nghiệp 4.0 tại Đại học RMIT Việt Nam, đây là thời điểm quan trọng để đất nước nâng cao năng lực làm chủ công nghệ và thúc đẩy công nghiệp hóa.

Hiện nhiều tập đoàn lớn như Intel, Samsung, Qualcomm, Renesas, Synopsys, Marvell và Faraday đã có mặt tại Việt Nam. Tính đến cuối năm 2024, ngành bán dẫn trong nước được kỳ vọng đạt quy mô 6,16 tỉ đô la Mỹ.

“Chúng ta vẫn chưa có nhà máy chế tạo tấm bán dẫn trong nước”, vị chuyên gia này phân tích. Phần lớn hoạt động vẫn dừng ở khâu lắp ráp, kiểm thử và đóng gói. Điều này khiến Việt Nam khó tham gia vào các phân khúc giá trị cao như thiết kế chip hay sản xuất tiên tiến.

Bên cạnh đó, thách thức còn đến từ thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, hạ tầng nghiên cứu hạn chế và chuỗi hậu cần chưa đồng bộ, từ nguồn điện ổn định đến nguyên liệu đạt chuẩn sản xuất.

“Để cạnh tranh, chúng ta không chỉ cần vốn đầu tư”, Bùi Xuân Minh nhấn mạnh. Theo ông, Việt Nam phải có chính sách toàn diện, khung pháp lý mạnh mẽ về sở hữu trí tuệ và một hệ sinh thái khuyến khích đổi mới sáng tạo.

Chính sách, nhân lực và hạ tầng - ba trụ cột cho giấc mơ bán dẫn

Dù vậy, những tín hiệu tích cực đã xuất hiện. Nhằm hiện thực hóa mục tiêu đưa Việt Nam trở thành trung tâm bán dẫn hàng đầu khu vực và thế giới, Chính phủ đã ban hành Chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, tầm nhìn 2050, cùng loạt chính sách ưu đãi để khuyến khích đầu tư và hỗ trợ doanh nghiệp.

Ngoài ra, Chính phủ cũng thành lập Ban chỉ đạo quốc gia do Thủ tướng đứng đầu, đồng thời đặt mục tiêu đào tạo 50.000 kỹ sư bán dẫn đến năm 2030. “Đây là giai đoạn quyết định. Nếu đi đúng hướng, Việt Nam có thể trở thành thế lực mới của ngành bán dẫn Đông Nam Á”, ông Minh đánh giá.

Ngành bán dẫn vốn là nền tảng cho hàng loạt công nghệ hiện đại như trí tuệ nhân tạo, internet vạn vật, điện toán đám mây, viễn thông, ô tô và thiết bị điện tử.

Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu đang đa dạng hóa ngoài Trung Quốc và Đài Loan, Việt Nam nổi lên như điểm đến mới. Một số tập đoàn như Synopsys, Renesas và Marvell đã đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển tại Việt Nam, không chỉ trong lắp ráp mà còn ở lĩnh vực y tế và trung tâm dữ liệu.

Nhiều công nghệ tiên phong cũng được chú ý, như điện toán bộ nhớ - có thể giúp giảm năng lượng tiêu thụ cho phần cứng AI - hay chip lượng tử phục vụ mật mã học và dược phẩm. Các công cụ thiết kế từ Cadence, Synopsys hay Siemens đang tái định hình tốc độ và hiệu quả chế tạo chip.

Dù vậy, đây vẫn là cuộc đua nhiều rủi ro. Tiến sĩ Bùi Xuân Minh cảnh báo rằng nếu thiếu đầu tư thực chất vào nhân lực, hạ tầng và bảo vệ sở hữu trí tuệ, Việt Nam có thể bỏ lỡ cơ hội vàng.

Ông cho rằng đào tạo kỹ sư là chưa đủ, mà cần chiến lược phối hợp giữa chính phủ, doanh nghiệp và trường đại học. Nhà nước phải đi đầu trong chính sách ưu đãi, đầu tư hạ tầng, có thể phải xây dựng một nhà máy chế tạo bán dẫn quốc gia. Song song đó là khung pháp lý bảo vệ sở hữu trí tuệ và các thỏa thuận công nghệ với những tập đoàn lớn như TSMC hay GlobalFoundries.

Ở góc độ doanh nghiệp, việc hợp tác giữa các công ty trong nước như Viettel, FPT với các tập đoàn quốc tế sẽ đóng vai trò quyết định để chuyển giao tri thức và công nghệ. Giáo dục cũng là trọng tâm với các môn học như thiết kế vi mạch, vi điện tử hay vật lý bán dẫn cần sớm được tích hợp vào chương trình đào tạo, gắn kết chặt chẽ giữa học thuật và thực tiễn.

“Chúng ta đang có đà phát triển. Đây là lúc biến khát vọng thành hành động”, vị chuyên gia này chia sẻ. Dù hành trình đến năm 2050 có thể không ồn ào, chất bán dẫn chắc chắn sẽ là động lực quan trọng định hình tương lai số của Việt Nam. Từ những con chip nhỏ bé hôm nay có thể khởi nguồn sức bật lớn cho cả quốc gia mai sau.