AI sẽ không 'dìm' ai nhưng sẽ kéo tụt nếu không chủ động

Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025) là một dấu mốc quan trọng gắn liền với hành trình phát triển của đất nước. Thời điểm này, báo chí nước nhà đang đứng trước những cơ hội và thách thức chưa từng có trong kỷ nguyên công nghệ số.

Nhân dịp đặc biệt này, Vnbusiness đã có cuộc trò chuyện với ông Bùi Công Duyến, chuyên gia công nghệ truyền thông, Giám đốc sản phẩm Toà soạn hội tụ ONECMS (CTCP Công nghệ NEKO) để cùng nhìn nhận về vai trò của AI trong định hình tương lai báo chí, cũng như những gợi mở để báo chí cách mạng Việt Nam thích ứng và phát triển bền vững trong thời đại AI.

Công nghệ AI đang phát triển như vũ bão và đem đến thay đổi trong nhiều lĩnh vực. Với lĩnh vực báo chí Việt Nam, đó có thể là những thay đổi gì thưa ông?

Bùi Công Duyến, chuyên gia công nghệ truyền thông, Giám đốc sản phẩm Toà soạn hội tụ ONECMS (CTCP Công nghệ NEKO).

- Tôi cho rằng AI đang thay đổi tận gốc cách báo chí vận hành – từ quy trình sản xuất nội dung, đến cách tiếp cận độc giả và mô hình quản trị tòa soạn.

Rất nhiều cơ quan báo chí ở Việt Nam đã sử dụng trí tuệ nhân tạo hàng ngày, nhiều công đoạn như gợi ý chủ đề, tạo ảnh minh họa, tối ưu tiêu đề, sapo hay phân phối nội dung trước đây đều phụ thuộc hoàn toàn vào con người, thì nay AI đã có thể hỗ trợ hoặc thay thế một phần đáng kể.

Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo đang đặt ngành báo chí vào một tiến trình chuyển đổi sâu rộng - từ cách sản xuất nội dung, phân phối tin tức cho đến việc đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của độc giả. Cùng với những tiềm năng to lớn mà AI mang lại là hàng loạt câu hỏi mới đặt ra cho các toà soạn, đội ngũ phóng viên và cả cơ quan quản lý báo chí.

Theo ông, AI mang lại những cơ hội nào lớn nhất cho ngành báo chí Việt Nam?

- Tôi cho rằng có 3 cơ hội lớn nhất.

Thứ nhất, là khả năng tăng hiệu quả sản xuất nội dung. Các tòa soạn có thể rút ngắn thời gian từ “ý tưởng đến bản thảo” nhờ các công cụ AI hỗ trợ viết nháp, kiểm tra lỗi chính tả, tóm tắt tin, dịch thuật thậm chí gợi ý ý tưởng, dàn ý.

Thứ hai, là khả năng tiếp cận đúng đối tượng. AI giúp cá nhân hóa nội dung theo hành vi người đọc, góp phần cải thiện lượt đọc, thời gian lưu lại và tỷ lệ tương tác - những chỉ số sống còn của báo chí hiện nay.

Thứ ba, là hỗ trợ lãnh đạo tòa soạn ra quyết định dựa trên dữ liệu. Với các hệ thống đo lường hiện đại, các báo có thể biết rõ bài nào đang tăng lượt xem, chủ đề nào đang giảm nhiệt, độc giả đến từ địa phương nào - từ đó giúp hoạch định nội dung theo hướng thông minh hơn.

Qua thực tế đồng hành với các cơ quan báo chí, ông nhận thấy việc ứng dụng AI tại các tòa soạn hiện nay đang ở mức độ nào? Đâu là thách thức mà các tòa soạn cần cảnh giác khi ứng dụng AI, thưa ông?

- Phần lớn các tòa soạn hiện nay mới ở giai đoạn “chớm” ứng dụng AI, chủ yếu thông qua các công cụ rời rạc như ChatGPT, Gemini... Chỉ một số đơn vị tiên phong, thường là các báo có quy mô lớn hoặc cơ sở hạ tầng số tốt, đã bắt đầu tích hợp AI vào quy trình tòa soạn hội tụ. Ví dụ theo dõi báo chí để phát hiện tin nóng, hay phân tích dữ liệu người đọc sâu hơn.

Việc triển khai đồng bộ AI phụ thuộc vào 3 yếu tố: năng lực công nghệ, tư duy quản trị số và khả năng đào tạo lại đội ngũ phóng viên.

Còn về thách thức, tôi cho rằng thách thức đầu tiên là độ tin cậy của thông tin do AI tạo ra. AI có thể “bịa tin”, ngụy tạo nguồn hoặc mô phỏng giọng điệu rất thuyết phục - điều này dễ gây ngộ nhận nếu nhà báo không kiểm soát chặt.

Thách thức thứ hai là vấn đề đạo đức và bản quyền, đặc biệt với các nội dung tạo bởi AI, ảnh, video deepfake hay văn bản lấy từ mô hình học máy mà không rõ nguồn gốc.

Cuối cùng là nguy cơ phụ thuộc công nghệ. Khi phóng viên quá lệ thuộc vào AI mà không rèn luyện khả năng quan sát, phản biện, điều tra độc lập thì chất lượng báo chí sẽ đi xuống và độc giả sẽ rời bỏ chúng ta.

Ông có nghĩ AI làm lu mờ vai trò, thậm chí “soán ngôi” của phóng viên/nhà báo con người không?

Tôi nghĩ AI không thay thế nhà báo, mà thay đổi cách nhà báo làm việc. Những người lo lắng bị mất việc vì AI thường là người không kịp thích nghi.

Thực tế, AI có thể viết bản tin nhanh, tóm tắt hội nghị, dịch tự động, nhưng không thể thay con người trong các bài viết điều tra, bình luận chính trị, phỏng vấn sâu hay phân tích văn hóa - vốn đòi hỏi kinh nghiệm, cảm xúc và trách nhiệm xã hội.

Thay vì bị “soán ngôi”, nhà báo nên xem AI là đồng nghiệp - một trợ lý thông minh giúp tiết kiệm thời gian, giảm áp lực deadline, để họ tập trung cho những giá trị cốt lõi của nghề báo.

Theo ông những kỹ năng nào nhà báo cần trang bị để không bị “tụt hậu” trước làn sóng AI?

Có ba nhóm kỹ năng mà tôi cho là thiết yếu. Thứ nhất là kỹ năng dữ liệu: biết đọc biểu đồ, hiểu cơ bản về phân tích dữ liệu và sử dụng công cụ AI để khai thác dữ liệu báo chí. Thứ hai là kỹ năng số: sử dụng thành thạo CMS hiện đại, công cụ tạo nội dung AI và cách ra lệnh cho AI làm việc theo ý muốn của mình. Thứ ba là kỹ năng không thể thay thế: khả năng phát hiện vấn đề, xây dựng góc nhìn riêng, giữ đạo đức nghề nghiệp và nuôi dưỡng sự đồng cảm với xã hội.

Tóm lại, AI sẽ không “dìm” ai, nhưng nó sẽ kéo tụt những ai không chủ động học hỏi và thay đổi. Ngược lại, những nhà báo biết tận dụng AI sẽ trở nên mạnh mẽ hơn bao giờ hết.

Trân trọng cảm ơn ông về cuộc trò chuyện!

Đỗ Kiều (thực hiện)