Tạo bứt phá cho nông đặc sản Việt: 'Ngã rẽ quyết định' từ sáng tạo chế biến sâu

Mới đây, khi cùng các doanh nghiệp (DN) Việt trong ngành hàng thực phẩm tham gia trưng bày tại hội chợ của các nhà thu mua ở Hàn Quốc, phía Công ty TNHH Tân Nhiên đã gây ấn tượng mạnh với người tiêu dùng tại thị trường nước này với những đặc sản bản địa được chế biến sâu, trong đó nổi bật là sản phẩm bánh tráng không nhúng nước.

Khát vọng nâng tầm

Đại diện Công ty Tân Nhiên cho biết sản phẩm bánh tráng không nhúng nước đã chạm đến sự tò mò và yêu thích của khách hàng Hàn Quốc. Nhiều người tiêu dùng Hàn Quốc ngạc nhiên khi cảm nhận loại sản phẩm này mỏng, dẻo, mềm, chỉ cần cuốn và ăn ngay, không cần nhúng thêm nước hay chờ đợi, rất tiện dụng, sáng tạo và đậm chất Việt Nam.

Để tạo bứt phá cho nông đặc sản Việt đang cần các DN tận dụng một cách khôn ngoan lợi thế tự nhiên và đổi mới sáng tạo đối với chế biến sâu.

Đáng chú ý, trong năm 2025, sản phẩm bánh tráng không nhúng nước của doanh nghiệp (DN) này đã được công nhận OCOP 5 sao cấp Quốc gia, minh chứng cho hướng đi khác biệt và bền vững. Cùng với đó là việc công ty thường xuyên ghi dấu tại các hội chợ quốc tế như Thaifex (Thái Lan), Korea Import Fair (Hàn Quốc), Hội chợ Trung Quốc – ASEAN, và chính thức xuất khẩu đến nhiều thị trường khó tính như Mỹ, Nhật, Đài Loan, Hàn Quốc…

Có thể thấy đó cũng là “quả ngọt” bằng cách đổi mới sáng tạo chế biến sâu đối với nguồn nguyên liệu nông sản bản địa như khoai mì (củ sắn) ở nơi mà DN này đặt nhà máy là tỉnh Tây Ninh. Để làm được điều đó, ông Đặng Khánh Duy, Tổng giám đốc Công ty Tân Nhiên, nhấn mạnh điều quan trọng là phải có khát vọng nâng tầm đặc sản Việt. 

Như chia sẻ của ông Duy, muốn giữ hồn quê thì không thể chỉ dừng ở truyền thống. Phải kết hợp giữa bản sắc và cải tiến, giữa văn hoá và công nghệ, giữa chất lượng và trải nghiệm hiện đại. Và riêng với người tiêu dùng quốc tế, cần làm sao để cho họ không chỉ ấn tượng bởi tính tiện lợi và độ an toàn của sản phẩm mà còn bị chinh phục bởi câu chuyện thương hiệu Việt là “dám làm khác, và làm bằng trái tim”.

Từ câu chuyện của sản phẩm nêu trên, theo giới chuyên gia, nền kinh tế sáng tạo đang bước vào giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ ở Việt Nam và các DN trong ngành hàng nông đặc sản cũng không thể đứng bên lề của xu hướng này, phải ưu tiên nhiều hơn vào đổi mới sáng tạo trong chế biến sâu.

Chẳng hạn với ngành hàng rau quả, một trong những giải pháp để tận dụng nguồn rau quả bản địa để tăng lợi thế cạnh tranh chính là việc các DN nội địa cần đầu tư công nghệ chế biến sâu và đa dạng hóa sản phẩm.

Đơn cử như cây chuối. Tính đến giữa năm 2025, Việt Nam có hơn 161.000 ha chuối, năng suất bình quân đạt 207 tạ/ha. Năm 2024, chuối mang về 380 triệu USD, chiếm 2,5% thị phần chuối toàn cầu. Việt Nam hiện đứng thứ 9 thế giới về xuất khẩu chuối và nằm trong nhóm các nước có tốc độ tăng trưởng cao nhất.

Tuy vậy, phần lớn chuối Việt Nam hiện được xuất khẩu tươi, chủ yếu sang Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản…Trong khi đó, các sản phẩm chế biến như chuối sấy, chuối bột, chuối ép…vẫn phát triển nhỏ lẻ.

Là chủ một DN ở Đồng bằng sông Cửu Long có bề dày về xuất khẩu chuối, ông Võ Quan Huy cho rằng để nâng tầm ngành chuối, Việt Nam cần đầu tư chuỗi chế biến bài bản và chuyển mạnh sang khai thác các giá trị từ phụ phẩm (thân, lá, hoa, củ…). 

“Đây là cách để thoát khỏi sự lệ thuộc vào thị trường chuối tươi và tăng giá trị gia tăng cho ngành hàng chuối”, ông Huy nhấn mạnh.

Hoặc như với cây dứa. Cả nước hiện có hơn 52.500 ha dứa, dự kiến sản lượng đạt hơn 800.000 tấn vào năm 2026. Dứa Việt Nam đã xuất khẩu sang nhiều thị trường khó tính như EU, Mỹ, Nhật Bản…với các sản phẩm chính là dứa tươi, dứa đóng hộp và nước ép.

Thế nhưng, để ngành hàng dứa của Việt Nam cạnh tranh bền vững, giới chuyên gia chỉ rõ là cần đẩy mạnh đầu tư công nghệ chế biến sâu và đa dạng hóa sản phẩm như mứt dứa, dứa sấy, dứa lên men…

Tận dụng khôn ngoan lợi thế tự nhiên

Đứng ở góc độ quản lý, ông Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, nhấn mạnh rằng Việt Nam có đủ tiềm năng để đưa trái cây trở thành ngành hàng xuất khẩu chủ lực, nếu biết tận dụng lợi thế tự nhiên, đặc biệt là đẩy mạnh chế biến sâu, xây dựng chuỗi giá trị và phát triển thương hiệu bài bản.

Không chỉ vậy, ngay cả nguồn phụ phẩm từ nông đặc sản bản địa cũng cần được phía DN tận dụng, khai thác một cách sáng tạo thông qua chế biến sâu. Như trường hợp mới nhất là nhóm khởi nghiệp S2M – Sustainable to Mekong đã sử dụng công nghệ tái chế sinh học để biến vỏ xoài và vỏ thanh long trở thành thuộc da sinh học cao cấp - được ví như “kim cương xanh” của ngành thời trang bền vững nhờ texture (“linh hồn” của bề mặt vải”) độc đáo, khả năng chống nước và tính kháng khuẩn tự nhiên.

Việc tái chế như vậy có ý nghĩa rất lớn khi mà mỗi năm Việt Nam thải ra hơn 2 triệu tấn vỏ trái cây, trong đó vỏ xoài và vỏ thanh long chiếm đến 40%. Và việc biến vỏ quả (như vỏ xoài và vỏ thanh long) thành thuộc da sinh học cao cấp rõ ràng là một hướng đi rất táo bạo, đầy tính sáng tạo, đáp ứng đúng nhu cầu trên thị trường thời trang bền vững.

Như chia sẻ của bà Nguyễn Thị Thanh Vân – người sáng lập S2M, đây là cơ hội để công chúng được tận mắt chứng kiến hành trình “rác thành vàng”, từ phòng thí nghiệm ra đến thị trường toàn cầu. 

“Chúng tôi không chỉ muốn thay đổi ngành thuộc da, mà muốn thay đổi cách thế giới nhìn nhận về rác thải”, bà Vân nói.

Và quanh vấn đề sáng tạo chế biến sâu đối với nông đặc sản Việt, theo ông Đặng Khánh Duy, điều quan trọng là cần xây dựng hệ sinh thái đặc sản tử tế. Như từ bánh tráng không nhúng nước thì công ty tiếp tục mở rộng hệ sinh thái sản phẩm: muối tôm, bánh tráng trộn, nước chấm, gia vị đặc sản Tây Ninh…Mỗi sản phẩm đều được phát triển với cùng tinh thần sáng tạo, khác biệt, tử tế và bền vững.

Cùng với đó, ông Duy cũng chỉ rõ ba trụ cột: truy xuất nguồn gốc, tự động hóa, đội ngũ lành nghề. Không chỉ là yếu tố kỹ thuật, đây còn là nền tảng để DN kiểm soát chất lượng chặt chẽ và không ngừng cải tiến.

Riêng về sự khác biệt, vị tổng giám đốc này nói rằng “khác biệt không để nổi bật – mà để tạo ra giá trị thật”. 

Nhìn một cách tổng quan, để tạo bứt phá cho nông đặc sản Việt đang chờ “ngã rẽ quyết định” từ phía DN bằng cách đổi mới sáng tạo đối với chế biến sâu. Họ nên có tầm nhìn xa, đầu tư mạnh vào công nghệ và tận dụng một cách khôn ngoan từ nguồn nông đặc sản bản địa thay vì phải “mắc kẹt” với các sản phẩm thô, vừa chế biến đơn điệu vừa có giá trị thấp, lại kém sức cạnh tranh.

                                                                                 Thế Vinh