Việt Nam đang ở đâu trong chuỗi giá trị AI do Hoa Kỳ dẫn dắt?

Cuộc đua trí tuệ nhân tạo (AI) toàn cầu đang bước sang giai đoạn mới, nơi Hoa Kỳ không chỉ giữ vai trò dẫn đầu về công nghệ mà còn chủ động thiết kế lại toàn bộ chuỗi giá trị AI theo hướng có lợi cho mình. Thông qua các đạo luật, sắc lệnh hành pháp và chương trình đầu tư quy mô lớn ban hành trong giai đoạn 2022-2025, Hoa Kỳ đang xây dựng một hệ sinh thái AI khép kín, từ chip bán dẫn, hạ tầng trung tâm dữ liệu, năng lượng, đến phần mềm và mô hình AI. Trong bối cảnh đó, câu hỏi đặt ra là Việt Nam đang đứng ở đâu trong chuỗi giá trị AI do Hoa Kỳ dẫn dắt.

Đóng góp của ngành công nghệ thông tin vào GDP Hoa Kỳ tăng mạnh trong năm 2025.

Theo báo cáo của CTCK BIDV (BSC), chính sách phát triển AI của Hoa Kỳ hiện mang tính “siêu nới lỏng”, tập trung tối đa cho mục tiêu bứt phá công nghệ. Đạo luật CHIPS và Khoa học dành hơn 52,7 tỷ USD để hỗ trợ ngành bán dẫn, giảm 25% thuế cho các khoản đầu tư liên quan và hạn chế sản xuất chip tiên tiến tại các quốc gia bị coi là rủi ro.

Song song đó, hàng loạt quy định pháp lý từng được xem là rào cản đối với AI đã được gỡ bỏ hoặc nới lỏng mạnh, tạo điều kiện cho doanh nghiệp AI mở rộng nghiên cứu, triển khai và thương mại hóa với tốc độ cao.

Trọng tâm của chiến lược này nằm ở việc kiểm soát các khâu có giá trị gia tăng cao nhất trong chuỗi AI, đặc biệt là chip phục vụ huấn luyện AI. Thị trường GPU cho trung tâm dữ liệu hiện gần như bị thống trị bởi các công ty Hoa Kỳ, trong đó NVIDIA nắm khoảng 92% thị phần. Các khâu then chốt như thiết kế chip, phần mềm nền tảng, mô hình AI và dịch vụ AI cao cấp đều nằm trong tay các tập đoàn Mỹ.

Thị phần thị trường CNTT tại Hoa Kỳ.

Trong khi đó, các công đoạn có giá trị thấp hơn như lắp ráp thiết bị, đóng gói và kiểm thử chip được phân bổ ra bên ngoài, chủ yếu tại châu Á. Tuy nhiên, ngay cả với các khâu này, Hoa Kỳ cũng đang từng bước đưa về nội địa nhằm giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng bên ngoài.

Trong bức tranh chung đó, Việt Nam đã xuất hiện trong chuỗi giá trị AI của Hoa Kỳ nhưng vai trò còn khá khiêm tốn. Trước hết, Việt Nam là một trong những quốc gia xuất khẩu lớn các sản phẩm điện tử sang Hoa Kỳ, đặc biệt là điện thoại thông minh, máy tính xách tay và một số thiết bị truyền dẫn. Các mặt hàng này chiếm tỷ trọng đáng kể trong cơ cấu nhập khẩu của Hoa Kỳ, cho thấy Việt Nam có vị trí quan trọng trong khâu sản xuất - lắp ráp thiết bị điện tử. Tuy nhiên, đây chủ yếu là những sản phẩm ở cuối chuỗi giá trị, không nắm giữ công nghệ lõi của AI.

Bên cạnh đó, Việt Nam hiện là địa điểm đặt các nhà máy đóng gói và kiểm thử chip của Intel và Amkor. Các cơ sở này đảm nhiệm công đoạn back-end cho chip logic thông thường hoặc chip AI inference tích hợp trong thiết bị điện tử như máy tính, điện thoại thông minh.

Trong khi đó, các chip AI training cao cấp - “bộ não” của các mô hình AI lớn - vẫn được sản xuất và đóng gói bằng công nghệ tiên tiến tại Đài Loan hoặc Hoa Kỳ. Điều này đồng nghĩa với việc Việt Nam tham gia vào chuỗi bán dẫn nhưng chủ yếu ở khâu có giá trị gia tăng thấp hơn so với sản xuất wafer hay thiết kế chip.

Ở mảng thiết kế chip và phát triển AI, Việt Nam mới ở giai đoạn khởi đầu. Một số tín hiệu tích cực có thể kể đến như các trung tâm thiết kế của Marvell tại TP.HCM và Đà Nẵng, hay dự án “AI Factory” do NVIDIA hợp tác với FPT. Tuy nhiên, quy mô các hoạt động này còn hạn chế và chủ yếu mang tính hỗ trợ cho hạ tầng hoặc ứng dụng AI, chưa tham gia trực tiếp vào lõi công nghệ AI training hay phát triển mô hình AI quy mô lớn

BSC nhận định Việt Nam hiện vẫn đứng ở phần “dưới” của chuỗi giá trị AI do Hoa Kỳ dẫn dắt. Lợi ích mà Việt Nam thu được chủ yếu đến từ sản xuất, lắp ráp thiết bị điện tử và đóng gói - kiểm thử chip, trong khi các khâu tạo giá trị cao nhất vẫn nằm ngoài tầm với.

Trong bối cảnh Hoa Kỳ thúc đẩy chiến lược “American AI Stack” - xuất khẩu trọn gói từ chip, hạ tầng đám mây đến mô hình AI và an ninh mạng - dư địa để các quốc gia khác vươn lên các nấc thang cao hơn của chuỗi giá trị đang ngày càng thu hẹp.

Dù vậy, BSC cho rằng làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng bán dẫn, nhu cầu đa dạng hóa sản xuất và sự quan tâm ngày càng lớn của các tập đoàn công nghệ toàn cầu vẫn mở ra không gian cho Việt Nam. Vấn đề then chốt là Việt Nam có thể tận dụng giai đoạn bản lề này để đầu tư vào nhân lực chất lượng cao, R&D và hạ tầng công nghệ, từ đó từng bước nâng cấp vị thế trong chuỗi giá trị AI. Nếu không, nguy cơ bị “kẹt” lâu dài ở những khâu giá trị thấp sẽ trở thành thách thức lớn trong kỷ nguyên AI đang tăng tốc trên toàn cầu.

Xuân Bắc