Bao giờ công nghệ chuyển đổi xanh nằm trong tầm tay doanh nghiệp Việt?

Nói về thách thức cho hoạt động chuyển đổi xanh ở Việt Nam hiện nay, ông Đinh Hồng Kỳ, Chủ tịch Hội Doanh nghiệp xanh Tp.HCM (HGBA), đã đưa con số đáng lưu tâm khi có đến 90% doanh nghiệp (DN) chưa có chuẩn bị chuyển đổi xanh.

“Lằn ranh sinh tử”

Đối với vấn đề chuyển đổi xanh, theo ông Kỳ, các quy định trong CBAM (Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon), ESG (môi trường, xã hội và quản trị), vấn đề phát thải carbon, minh bạch chuỗi cung ứng vào EU, Mỹ, Nhật Bản…đang đặt ra áp lực lớn. Trong khi đó, DN Việt Nam đang đứng trước “lằn ranh sinh tử” là thiếu vốn, thiếu công nghệ, nhân lực yếu và thiếu dữ liệu. Điều này có dẫn tới rủi ro cho họ là có thể bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu.

Giữa xu hướng xanh hóa sản xuất nhưng nhiều DN Việt Nam lại đang đứng trước “lằn ranh sinh tử” là thiếu vốn, thiếu công nghệ, nhân lực yếu và thiếu dữ liệu.

Chia sẻ tại Diễn đàn chuyển đổi xanh và ngày hội tái chế 2025 được tổ chức ở Tp.HCM hôm 31/7, vị chủ tịch HGBA cũng đặt ra dấu hỏi về “xanh thật” hay “xanh giả”. Bởi lẽ, có nhiều DN công bố ESG, carbon-neutral (trung hòa carbon) nhưng thiếu chứng minh thực chất. Rồi không có tiêu chuẩn chung, không minh bạch dữ liệu.

Đó là chưa kể người tiêu dùng – nhà đầu tư dễ bị lừa bởi “xanh trên giấy”. Vấn đề “Greenwashing” (tẩy xanh) làm mất niềm tin, gây bất công thị trường. Nếu không kiểm soát, “Greenwashing trở thành trở ngại lớn nhất của chuyển đổi xanh cho các DN Việt.

Và ông Đinh Hồng Kỳ cũng nhấn mạnh các công nghệ mới như Trí tuệ nhân tạo (AI), IoT (Internet vạn vật), Blockchain (công nghệ chuỗi khối), năng lượng tái tạo sẽ là công cụ đắc lực để thúc đẩy DN Việt chuyển đổi xanh. Tuy vậy, chi phí đầu tư công nghệ rất cao nên sẽ đặc biệt khó với những DN nhỏ và vừa.

Vị chủ tịch của HGBA mong rằng các DN Việt nên tập trung nhiều hơn vào vấn đề là làm sao để kết hợp công nghệ chuyển đổi số với chuyển đổi xanh sao cho hiệu quả. 

Để công nghệ chuyển đổi xanh nằm trong tầm tay của DN Việt, đứng ở góc độ của một chuyên gia nghiên cứu về đổi mới sáng tạo, Phó giáo sư Phạm Công Hiệp khẳng định việc sử dụng công nghệ AI có thể mở ra chuỗi giá trị bền vững cho các nhà sản xuất của Việt Nam. 

Ông Hiệp nói rằng kinh doanh tuần hoàn dựa trên AI mang lại lợi nhuận có thể đo lường được: Ít thời gian máy móc ngừng hoạt động hơn, giảm lãng phí vật liệu và tạo ra nguồn doanh thu mới từ việc làm mới lại sản phẩm.

Theo ông Hiệp, những dịch vụ đám mây với giá cả phải chăng và khuôn khổ AI hoàn thiện sẵn sẽ cho phép các công ty, bao gồm cả doanh nghiệp vừa và nhỏ, triển khai các mô hình dự đoán, công nghệ nhận dạng hình ảnh và các công cụ tối ưu hóa mà không mất nhiều công sức cài đặt.

Như lưu ý của vị chuyên gia này, các ngành công nghiệp như điện tử, dệt may, logistics và bao bì tại Việt Nam từ lâu đã dựa vào mô hình tuyến tính “khai thác - sản xuất - vứt bỏ”, tức là tài nguyên được khai thác, chế biến thành sản phẩm, rồi thải bỏ dưới dạng rác thải. Tuy nhiên, mô hình này không còn bền vững.

Thay vào đó, các nguyên tắc kinh tế tuần hoàn (giúp sản phẩm và vật liệu được sử dụng càng lâu càng tốt) như một giải pháp thay thế cho tương lai. Và AI đang nổi lên như một công cụ quan trọng giúp nền kinh tế tuần hoàn trở nên thiết thực và dễ dàng mở rộng quy mô.

“AI không chỉ cải thiện hoạt động mà còn biến đổi cách chúng ta thiết kế, sản xuất và thu hồi giá trị trong chuỗi cung ứng. Chúng đã và đang định hình lại chuỗi cung ứng toàn cầu và nằm trong tầm với của DN Việt”, ông Hiệp nói.

Nên hành động nhanh và có ưu đãi thực chất

Và để các DN sản xuất của Việt Nam có thể bắt đầu ứng dụng AI cho chuyển đổi xanh, Phó giáo sư Phạm Công Hiệp có lời khuyên là có thể bắt đầu bằng việc ứng dụng AI vào những hoạt động có ảnh hưởng lớn. 

Ví dụ, thuật toán AI kết hợp với dữ liệu cảm biến có thể giúp theo dõi tình trạng hoạt động của máy móc quan trọng theo thời gian thực, dự đoán các sự cố tiềm ẩn trước khi chúng xảy ra. Điều này không chỉ giảm thiểu thời gian ngừng hoạt động tốn kém mà còn kéo dài tuổi thọ thiết bị và giảm thiểu lãng phí các bộ phận bị loại bỏ sớm.

Hoặc như việc kết hợp AI với dữ liệu và cảm biến. Chẳng hạn một nhà máy dệt may có thể sử dụng thẻ RFID (nhận dạng qua tần số vô tuyến) và công nghệ nhận dạng hình ảnh AI để theo dõi vải thừa trong suốt các công đoạn sản xuất, xác định nơi vải thừa có thể được tái sử dụng hoặc bán lại. 

Hơn thế nữa, cần thiết kế lại cho mô hình kinh doanh tuần hoàn. Theo ông Hiệp, để AI thúc đẩy thành công kinh doanh tuần hoàn, các công ty phải đầu tư vào nguồn nhân lực, phát triển năng lực số và tạo ra văn hóa tổ chức nơi đổi mới và tính bền vững được coi là trách nhiệm chung.

Ngoài công nghệ AI như nêu trên, ông Phạm Bình An, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển Tp.HCM, vẫn bày tỏ băn khoăn khi chi phí đầu tư công nghệ xanh khá cao. Các DN còn thiếu thông tin, tiêu chuẩn và chuyên gia tư vấn. Họ cũng cần thời gian để thay đổi tư duy và quy trình vận hành.

Ông Phạm Bình An cũng cho biết mục tiêu chuyển đổi xanh của Tp.HCM là trở thành trung tâm công nghiệp xanh và kinh tế tuần hoàn với sự tham gia của kinh tế tư nhân. 

Theo đó, sẽ đầu tư vào các khu công nghiệp sinh thái. Cụ thể là chuyển đổi các khu công nghiệp hiện hữu và xây dựng các khu công nghiệp mới tại Tp.HCM (cũ), Bình Dương (cũ), Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ) theo mô hình sinh thái, tuần hoàn, giảm phát thải và sử dụng hiệu quả tài nguyên.

Hơn thế nữa, Tp.HCM sẽ ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất: Đẩy mạnh đầu tư vào tự động hóa, AI và IoT để tối ưu hóa quy trình sản xuất, giảm tiêu hao năng lượng và nguyên vật liệu. Song song đó là việc xây dựng các chuỗi cung ứng tuần hoàn. Cụ thể là hình thành các liên kết giữa các DN để tái sử dụng, tái chế chất thải của ngành này làm đầu vào cho ngành khác.

Chính vì vậy, vị Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển Tp.HCM mong rằng cần có chính sách hỗ trợ DN trong đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng khoa học công nghệ xanh. Nhất là hoàn thiện các cơ chế về tín dụng xanh, trái phiếu xanh và thành lập các quỹ đầu tư phát triển xanh để tạo kênh huy động vốn ưu đãi cho DN.

Bên cạnh đó, nên có những ưu đãi thực chất. Đặc biệt là cần xây dựng các chính sách ưu đãi hấp dẫn về thuế, phí, tiền thuê đất đối với các DN đầu tư vào công nghệ cao, năng lượng sạch và sản xuất bền vững.

                                                                                 Thế Vinh