Hoang mang giữa 'rừng thông tin' vi nhựa

(KTSG) - Một kết quả nghiên cứu khoa học chỉ đáng tin cậy để đưa vào khai thác, sử dụng khi nó có thể được kiểm chứng thực tế để xác định những ảnh hưởng thực sự.

Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Proceedings of the National Academy of Sciences cho thấy trung bình mỗi lít nước đóng chai có thể chứa tới 240.000 mảnh vi nhựa, trong đó 90% là nhựa nano. Đây chỉ là một trong hàng chục nghiên cứu với kết quả gây kinh ngạc như thế và theo sau đó là hàng trăm bài viết với những suy đoán lâm sàng đáng sợ!

Vi nhựa và siêu vi nhựa, bao gồm những lá nhựa dưới 5 mi li mét và dưới 1 micro mét đang trở thành đề tài rất nóng. Nó được cho là đang hiện diện trong nước uống, muối ăn, thực phẩm và cả trong không khí với những con số khiến con người bất an. Vậy, đâu là giá trị thật của những con số, đâu là kết quả điều trị lâm sàng của y bác sĩ?

Không thể phủ nhận rằng vi nhựa tồn tại trong môi trường và việc tìm hiểu tác động của nó đối với sức khỏe con người là rất cần thiết. Tuy nhiên, nếu thông tin về chúng được truyền tải mà không có sự kiểm chứng đa chiều thì thay vì giúp người tiêu dùng có lựa chọn sáng suốt nó lại tạo ra sự lo lắng không cần thiết.

Cuộc nghiên cứu nêu trên được thực hiện bởi các nhà khoa học tại Đại học Columbia và Đại học Rutgers, sử dụng một kỹ thuật tiên tiến gọi là kính hiển vi tán xạ Raman kích thích (SRS) để phát hiện các hạt nhựa siêu nhỏ trong nước đóng chai. Việc nhận diện dựa trên một thuật toán được nhóm nghiên cứu lập trình nhờ công nghệ học máy để định lượng bảy loại nhựa phổ biến, trong đó có polyamide - loại thường được dùng trong hệ thống lọc nước.

Đối tượng phân tích là ba thương hiệu nước uống đóng chai phổ biến tại Mỹ, nhưng không nêu rõ tên thương hiệu. Ở đây có hai chi tiết mà nhiều bài viết truyền tải lại đã không đề cập tới là mẫu nước phân tích này không có tính đại diện, và nhất là kính hiển vi tán xạ SRS làm việc trên một thuật toán, mà thuật toán là một bí mật công nghệ riêng của nhóm nghiên cứu.

Trên thực tế, hầu hết các nghiên cứu về vi nhựa đã được công bố đều có những thủ thuật riêng và tuyệt nhiên là không mang tính đại diện. Người ta đang tránh né việc đếm hạt thực tế đối với vi nhựa và chỉ số cản quang đối với siêu vi nhựa, nhưng đó chính là những thông số cần thiết đối với người tiêu dùng để họ có thể chọn đúng loại thức ăn thức uống cho mình.

Trong khi một số nghiên cứu thực hiện trên những nguồn nước cá biệt ô nhiễm ở một số nguồn không mang tính đại diện, thì các nghiên cứu khác cho ra các con số ô nhiễm vi nhựa mà không đề cập đến những lá nhựa đó xuất xứ từ đâu, trong nguồn nước, trong quá trình chế biến hay trong các loại bao bì chai đựng. Thành ra những con số ô nhiễm kinh khủng này đang làm khó cả cho người tiêu dùng và cả các ngành chuyên môn về y tế cũng như ngành quản lý an toàn thực phẩm.

Tin vào khoa học luôn là tiền đề cho các quyết định đúng đắn. Nhưng một kết quả nghiên cứu khoa học chỉ đáng tin cậy để đưa vào khai thác, sử dụng khi nó có thể được kiểm chứng thực tế để xác định những ảnh hưởng thực sự. Các nhà khoa học cần thực hiện nghiên cứu lâm sàng với đối tượng là con người, kiểm tra tác động của vi nhựa qua quá trình tiêu hóa, hấp thu vào máu, và hậu quả dài hạn. Và quan trọng nhất là kết quả đó có thể được lặp lại, bởi lẽ một nghiên cứu đơn lẻ không thể đưa ra kết luận chắc chắn. Vấn đề sức khỏe con người rất quan trọng, vì thế bất cứ kết quả nào cũng cần được tái lập bởi nhiều nhóm nghiên cứu độc lập, sử dụng các phương pháp khác nhau để kiểm chứng.

Việc truyền thông phục vụ kiến thức trong lĩnh vực y tế và sức khỏe cộng đồng là rất cần thiết, nhưng trước khi truyền đạt thông tin thì các yếu tố cần được xét đến một cách trung lập và minh bạch là liệu các mẫu thử có tính đại diện hay chỉ cá biệt ở môi trường và đối tượng nghiên cứu; cá biệt trên một số nguyên liệu chế biến của một số thương hiệu hay phổ biến trong các thức ăn, thức uống và nguồn nước chúng ta vẫn sử dụng hàng ngày? Và cao hơn nữa, cần xem xét phần công bố về phương pháp đo lường có phù hợp với yêu cầu thực tế hay không?

Cho đến nay chưa có một nghiên cứu nào đủ mạnh để áp dụng được vào điều trị lâm sàng. Người ta chỉ mới suy đoán lâm sàng chứ chưa nghiên cứu lâm sàng thực tế, và chính các nhà khoa học cũng yêu cầu giải quyết nghiêm túc vấn đề nghiên cứu vi nhựa (microplastics research needs ironing out) trước những con số đáng lo ngại đang tạo nên sự hoang mang cho cộng đồng.

Bottled Water Can Contain Hundreds of Thousands of Previously Uncounted Tiny Plastic Bits, Study Finds (https://news.climate.columbia.edu)

Are microplastics bad for your health? More rigorous science is needed(https://www.nature.com)