CỔNG THÔNG TIN VÀ ĐẦU TƯ QUỐC TẾ
Bà Bùi Hoàng Yến, phụ trách Văn phòng Cục Xúc tiến Thương mại phía Nam (Bộ Công Thương), chỉ rõ một thực tế hiện nay là mặc dù độ bao phủ của các hiệp định thương mại tự do (FTA) khá lớn thế nhưng tỷ lệ tận dụng ưu đãi thuế quan của doanh nghiệp (DN) Việt chỉ ở mức trung bình khoảng 30-40%.
Vẫn chờ lời giải “bài toán” tận dụng FTA
Như băn khoăn của bà Yến, có đến 60 - 70% các ưu đãi thuế quan vẫn chưa được các DN trong nước khai thác triệt để. Và một trong những “bài toán” tận dụng FTA đối với DN Việt hiện nay là việc phụ thuộc thị trường lớn, đơn cử như xuất khẩu (XK) sang Mỹ chiếm 30% tổng kim ngạch XK, trong khi lại nhập siêu từ Trung Quốc.
Thói quen tìm hiểu và nhập khẩu nguyên phụ liệu giá rẻ từ Trung Quốc khiến cho nhiều DN Việt không tận dụng được ưu đãi thuế quan trong các FTA.
Bên cạnh đó là “bài toán” tỷ lệ nội địa hóa còn thấp của nhiều DN xuất khẩu khi mà sản xuất còn phụ thuộc nhiều vào nguyên phụ liệu nhập khẩu. Không chỉ vậy, rủi ro chuỗi cung ứng dễ đứt gãy là điều khó tránh cho DN khi nguồn cung nhập khẩu bị gián đoạn. Ngoài ra, các DN Việt còn đối mặt với áp lực tiêu chuẩn quốc tế ngày càng tăng cao về môi trường, lao động, sở hữu trí tuệ, chi phí tuân thủ cao.
Ngoài ra, bà Bùi Hoàng Yến cũng nhắc đến sự gia tăng đáng kể các cảnh báo liên quan đến kiểm dịch động thực vật (SPS). Cụ thể, tính riêng nửa đầu của năm 2025, số lượng cảnh báo về tồn dư chất cấm đã lên tới 57 trường hợp, tăng 80% so với cùng kỳ năm 2023, cho thấy sự gia tăng về số lô hàng không đạt tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm khi xuất khẩu ra thị trường quốc tế.
Trong đó, đáng chú ý có 5 mặt hàng thường xuyên bị thanh tra và liên tục nhận cảnh báo do vi phạm mức dư lượng tối đa cho phép (MRL), bao gồm: thanh long, sầu riêng, đậu bắp, ớt và các loại gia vị, thảo dược.
Bên cạnh những vấn đề nêu trên, không thể không nhắc đến các đòn phòng vệ thương mại (PVTM) từ nước ngoài vẫn đang gia tăng, gây khó cho các nhà XK của Việt Nam.
Mới nhất là trong tháng 9/2025, Ủy ban Châu Âu (EC) đã ban hành Thông báo khởi xướng điều tra chống bán phá giá (CBPG) đối với một số sản phẩm thép cuộn cán nguội có xuất xứ từ Việt Nam và một số quốc gia ở châu Á đã nhập khẩu vào EU. Cục PVTM (Bộ Công Thương) đã khuyến nghị Hiệp hội Thép Việt Nam, DN sản xuất, XK hàng hóa bị điều tra nghiên cứu kỹ các thông tin tài liệu gửi kèm, hợp tác đầy đủ toàn diện với EC.
Tại diễn đàn phòng vệ thương mại (PVTM) 2025 được Bộ Công Thương tổ chức hôm 25/9 tại Tp.HCM, đại diện Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA) cho biết trong thời gian từ năm 2004 đến 8 tháng đầu của năm 2025, tình hình nước ngoài kiện thép XK của Việt Nam với tổng số là 86 vụ việc, trong đó nhiều nhất là các vụ kiện chống bán phá giá (52 vụ), còn lại là các vụ kiện chống trợ cấp, kiện chống bán phá giá và chống trợ cấp, kiện điều tra áp dụng biện pháp tự vệ, kiện chống lẩn tránh thuế PVTM.
Theo VSA, những vụ kiện này hầu hết đến từ các thị trường chính trong XK thép của Việt Nam như Mỹ, EU, một số nước trong khu vực ASEAN. Đặc biệt, gần đây, Mexico, Hoa Kỳ nổi lên là thị trường khởi xướng nhiều vụ điều tra PVTM do kim ngạch XK thép Việt Nam sang thị trường này gia tăng nhanh.
Phía VSA cũng chỉ rõ trong năm 2025, với chính sách bảo hộ mạnh mẽ của Hoa Kỳ, Mexico, EU, Ấn Độ, và nhiểu quốc gia khác, XK thép thành phẩm các loại của Việt Nam 8 tháng đầu năm 2025 chỉ đạt hơn 7 triệu tấn với kim ngạch nhập khẩu khoảng 5 tỷ USD, giảm mạnh 20% về sản lượng và 28% về giá trị XK.
Ngoài vấn đề của các DN thép, đối với các nhà XK nói chung đang đối mặt với các đòn phòng vệ ở nước ngoài, bà Trần Thanh Bình, Trưởng phòng xuất xứ hàng hóa thuộc Cục PVTM, có lời khuyên là nên tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về xuất xứ hàng hóa, không tiếp tay cho gian lận xuất xứ.
Đừng để “ăn xổi” với tư duy ngắn hạn
Chia sẻ tại diễn đàn về PVTM này, Ts. Dương Duy Hưng, Vụ trưởng Vụ Kinh tế tổng hợp (Ban Chính sách, chiến lược Trung ương), nhấn mạnh sự cần thiết phải định vị lại vai trò của DN Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu, chuyển từ gia công sang tạo giá trị cao.
Ts. Hưng đã chỉ ra các mặt hạn chế của các DN Việt hiện nay là trình độ công nghệ thấp, thiếu nhân lực chất lượng cao. Không chỉ vậy, tư duy ngắn hạn là mặt yếu của nhiều DN và họ cũng chưa chú trọng xây dựng thương hiệu.
Có thể nói, nhìn vào những nhận định, chia sẻ nêu trên với nhiều điểm yếu cố hữu để thấy còn đó mối lo “ăn xổi ở thì” của một bộ phận không nhỏ DN, dẫn đến hệ lụy là đánh mất lợi thế XK, cũng như thường xuyên bị động trước các rào cản thương mại. Và câu hỏi đặt ra là các DN Việt nên làm gì để “sửa sai”?
Chẳng hạn trong vấn đề làm sao để các DN Việt tận dụng ưu đãi thuế quan từ các FTA, theo bà Bùi Hoàng Yến, điều quan trọng là cần các giải pháp có tính đồng bộ. Theo đó, DN cần chủ động đầu tư nâng cao chất lượng môi trường và điều kiện lao động để tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế. Mặt khác, việc phát triển công nghiệp hỗ trợ và tăng cường liên kết nội khối là yếu tố then chốt để nâng cao năng lực, đáp ứng các quy tắc về nguồn gốc xuất xứ.
Ngoài ra, theo bà Yến, việc hợp tác chặt chẽ giữa DN vừa và nhỏ với khối DN có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) cũng được khuyến khích nhằm tạo ra sức mạnh cộng hưởng trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Đồng thời, các chính sách hỗ trợ tài chính, tín dụng từ Nhà nước sẽ là đòn bẩy quan trọng để DN, đặc biệt là DN vừa và nhỏ, có đủ nguồn lực để tuân thủ các yêu cầu của FTA.
“Việc triển khai các giải pháp này một cách đồng bộ sẽ tạo động lực để các DN Việt Nam chuyển mình, tận dụng lợi thế XK”, bà Yến nói.
Riêng trong vấn đề đối mặt với các đòn phòng vệ, bà Trần Thanh Bình có gợi ý cho các DN là nên có phương án dự phòng, khắc phục các sự cố rủi ro, biến động trên thị trường. Nhất là sẵn sàng với các biện pháp bảo hộ và các vụ kiện PVTM. Các DN cũng nên đầu tư vào nhân lực, công nghệ số để duy trì khả năng cạnh tranh, đáp ứng được yêu cầu của thị trường quốc tế.
Còn theo Ts. Dương Duy Hưng, điều cần làm là thúc đẩy đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D), nâng cao kỹ năng lao động, thay đổi tư duy sản xuất, tăng cường liên kết chuỗi và hoàn thiện thể chế hỗ trợ DN tư nhân phát triển bền vững và chủ động hội nhập quốc tế.
Thế Vinh
