Việt Nam đang ở đâu trong cuộc đua phát triển đô thị thông minh?

Việt Nam đã đạt nhiều tiến bộ trong đặt nền móng cho đô thị thông minh. Đến cuối 2024, phần lớn địa phương trên cả nước đã triển khai sáng kiến đô thị thông minh, với nhiều trung tâm điều hành đi vào hoạt động nhằm hỗ trợ các lĩnh vực như giao thông, y tế và giáo dục số.

Một số thành phố như Đà Nẵng tiên phong với dự án quản lý nước, giao thông thông minh; Hà Nội và TP.HCM triển khai thẻ thông minh, wi-fi công cộng. Viettel, VNPT, FPT cũng phát triển các giải pháp AI và Internet vạn vật cho quản trị đô thị. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn tụt lại so với khu vực: theo IMD 2025, TP.HCM xếp 101/146, Hà Nội đứng 88; còn theo CIMI 2025, TP.HCM xếp 132/183, với điểm thấp ở quy hoạch, môi trường và quản trị.

Ngoài hạ tầng, Việt Nam còn đối mặt với thách thức về quản trị công, nhân lực chất lượng cao, nhiều chính sách chưa thực sự đi vào thực tiễn và sự lệch pha giữa đô thị hóa “nóng” và năng lực quản trị thực thi. Rủi ro khí hậu và chênh lệch vùng miền càng khiến bài toán càng thêm phức tạp. Vì vậy, khi thiếu vắng một quy hoạch quy hoạch đồng bộ, mục tiêu đô thị thông minh, bền vững, bao trùm sẽ khó thành hiện thực.

Châu Á-Thái Bình Dương đang định hình tương lai đô thị với các sáng kiến đổi mới dựa trên dữ liệu và thích ứng với biến đổi khí hậu. Seoul (Hàn Quốc), Thâm Quyến (Trung Quốc), Tokyo (Nhật Bản) đã tích hợp bản sao kỹ thuật số, dữ liệu thời gian thực và hạ tầng xanh vào vận hành đô thị. Các chương trình như “Xã hội 5.0” (Nhật Bản) hay “Quốc gia thông minh” (Singapore) đang thiết lập chuẩn mực mới cho khu vực và thế giới.

Việt Nam cũng tham gia các sáng kiến khu vực, với Hà Nội, TP.HCM và Đà Nẵng là thành viên mạng lưới thành phố thông minh ASEAN. Các diễn đàn APEC gần đây đã thúc đẩy giao thông xanh và đô thị bền vững.

Đến năm 2050, các đô thị sẽ thông minh và bền vững hơn nhờ vận hành bằng dữ liệu – từ bản sao kỹ thuật số đến giao thông tự động và năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, nếu chỉ chú trọng vào công nghệ, những điều cốt lõi có thể bị lãng quên. Nguy cơ lớn nhất là chạy theo công nghệ mà quên đi các giá trị xã hội như quyền riêng tư, công bằng và sự gắn kết. Thành phố phải lấy con người làm trung tâm. Công nghệ là để phục vụ cộng đồng, không phải thay thế họ.

Để chuẩn bị cho 25 năm tới, Việt Nam cần một chiến lược đô thị dài hạn vượt khỏi chu kỳ bầu cử. Ưu tiên gồm phát triển hạ tầng số toàn quốc – mạng 5G, trung tâm dữ liệu, băng thông rộng ở vùng thiếu kết nối – và đào tạo nhân lực số, đồng thời thu hẹp khoảng cách số trên cả cung và cầu.

Việt Nam cần xây dựng một lộ trình quốc gia về phát triển thành phố thông minh và bền vững, dựa trên mô hình năm giai đoạn đề xuất bởi Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB): chẩn đoán thực trạng, đánh giá mức độ sẵn sàng, xây dựng chiến lược, lập kế hoạch triển khai, và giám sát – đánh giá.

Cần phải có một cơ quan điều phối trung ương – với sự tham gia của nhà nước, doanh nghiệp và giới học thuật – để đảm bảo tính đồng bộ.

Chiến lược cần bám sát sáu trụ cột: giao thông, đời sống, môi trường, con người, chính quyền và kinh tế thông minh, với chỉ số hiệu suất cụ thể cho từng lĩnh vực. Để thực thi hiệu quả, cần một hệ thống quản trị thông minh và cơ quan giám sát độc lập.

Tiến trình tinh gọn bộ máy hành chính hiện nay là cơ hội hiện đại hóa quản lý và giảm sự phân tán trong quản trị. Theo ông Trung, nếu gắn với quy hoạch thông minh, cải cách này sẽ thúc đẩy thử nghiệm, chia sẻ dữ liệu và phối hợp liên vùng.

Cần ưu tiên nguồn lực cho hạ tầng thích ứng khí hậu, giao thông tích hợp, nhà ở xanh và dữ liệu mở – nhằm phát triển bao trùm và tăng khả năng chống chịu. Cùng với đó là nâng cao quản trị thông minh: đến cuối 2023, có khoảng 2.200 dịch vụ công trực tuyến được triển khai. Chuẩn hóa dữ liệu sẽ nâng cao tính minh bạch và hiệu quả ra quyết định.

Giáo dục và nghiên cứu là nền tảng với các cơ sở giáo dục như RMIT (Việt Nam và Australia) có thể tiên phong qua đào tạo liên ngành, nghiên cứu đô thị số và đối thoại chính sách.

Tuyến metro đầu tiên là biểu tượng cho khát vọng về một TP. HCM hiện đại và đáng sống. Tôi đặc biệt hứng khởi với cơ hội tái định hình cách đô thị phục vụ con người. Nếu được chọn một thay đổi cho TP.HCM, tôi sẽ ưu tiên quy hoạch đô thị nén, tích hợp như Singapore - nơi nhà ở, công viên và giao thông kết nối liền mạch, phản ánh chiều sâu nhân văn trong tổ chức cuộc sống.

Thành công của đô thị thông minh và bền vững không chỉ đo bằng công nghệ hay hạ tầng, mà còn bằng cách chúng ta bồi dưỡng giới trẻ và phát triển cư dân của đô thị đó và tạo điều kiện để họ đồng kiến tạo.

Giáo sư Nguyễn Quang Trung là đồng lãnh đạo Trung tâm nghiên cứu Thành phố thông minh và bền vững châu Á - Thái Bình Dương (Đại học RMIT Việt Nam).